- Czy otrzymam od pracodawcy odprawę emerytalną, jeżeli od lutego 2003 r. w wyniku zwolnień grupowych przebywałem na zasiłku dla bezrobotnych, później na zasiłku przedemerytalnym (nigdzie w tym czasie nie pracowałem), a od sierpnia 2006 r. pobieram emeryturę? Czy taki związek między ustaniem stosunku pracy i nabyciem prawa do emerytury może mieć charakter funkcjonalny? -

Niestety, czytelnikowi nie przysługuje odprawa emerytalna od pracodawcy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 20 września 2005 r. (II PK 20/05) prawo do odprawy pieniężnej przewidzianej w art. 92¹ § 1 k.p. ocenia się według stanu prawnego obowiązującego w dniu ustania stosunku pracy.

Co prawda w tym wyroku Sąd Najwyższy zajmował się nieobowiązującą już ustawą z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy ( DzU z 2002 r. nr 112, poz. 980 ze zm.), ale rozstrzygał o dacie ustania stosunku pracy i przejściu na świadczenie. A ta ma duże znaczenie, ale nie tylko! Czytelnik odchodził z firmy w wyniku zwolnień grupowych w 2003 r., ale nie bezpośrednio na emeryturę (jako bezrobotny otrzymywał zasiłek). Do uzyskania świadczenia emerytalnego brakowały mu jeszcze wtedy 3 lata.

Kiedy jeszcze nie przysługuje

Na odprawę z art. 92¹ § 1 k.p. nie może też liczyć ten pracownik, który w wyniku rozwiązania stosunku pracy będzie korzystał ze świadczenia przedemerytalnego. Potwierdził to Sąd Najwyższy 6 maja 2003 r. (I PK 257/2002). Uznał, że rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy "w związku z przejściem na emeryturę" w rozumieniu art. 92¹ § 1 k.p.

Takim ustaniem stosunku pracy "w związku z przejściem na emeryturę" nie będzie także rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy na podstawie art. 55 § 1¹ k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2000 r., I PKN 81/00). Dlatego zatrudnionemu nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy miał ustalone prawo do emerytury.

Na czym ma polegać związek

Zgodnie z art. 92¹ k.p. pracownik spełniający warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, ma prawo do odprawy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Oczywiście pracodawca może w przepisach zakładowych ustalić korzystniejsze warunki dla odchodzących na emeryturę, np. czterokrotność jednomiesięcznego wynagrodzenia. Nie może jednak uszczuplić uprawnień wobec tego, co gwarantuje kodeks pracy.

Co do zasady przejście na emeryturę powinno zbiegać się w czasie z rozwiązaniem stosunku pracy. Nabycie prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego powinno wobec tego nastąpić w czasie zatrudnienia, najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy. Od zasady tej są jednak wyjątki.

Nabycie prawa do emerytury czy ustalenie do niej prawa nie wyłącza prawa do odprawy, jeżeli świadczenie to nie było wypłacane w czasie trwania stosunku pracy. Nie zawsze też stanowi przeszkodę w nabyciu prawa do odprawy powstanie prawa do emerytury po rozwiązaniu stosunku pracy.

Wątpliwości - czego dowodem są liczne wyroki Sądu Najwyższego - najczęściej dotyczą związku zachodzącego między ustaniem stosunku pracy i przejściem na świadczenie rentowe czy emerytalne. A to warunkuje wypłatę odprawy.

W wyroku z 23 listopada 1993 r. (I PRN 111/93) Sąd Najwyższy przyjął, że powiązanie to może być trojakie: przyczynowe (nazywane też przyczynowo-skutkowym), czasowe i funkcjonalne albo mieszane - w praktyce najczęściej przyczynowo-czasowe lub czasowo-funkcjonalne.

Jak je rozumieć? Spróbujemy rozwikłać te pojęcia, choć związki te przenikają się i nie da się ich precyzyjnie określić:

- związek przyczynowy (czasowo-przyczynowy)

Można o nim mówić wówczas, gdy przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i gdy rozwiązanie tego stosunku następuje w chwili przyznania świadczenia.

PRZYKŁAD 1

Pan Jan, mimo że skończył już 65 lat, co uprawnia go do przejścia na emeryturę, nadal pracuje. Wystąpił jednak o ustalenie prawa do niej i 3 listopada ZUS przyznał mu to świadczenie. Tego samego dnia pan Jan złożył pracodawcy oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia.

- związek czasowy

Zachodzi wtedy, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje po spełnieniu warunków do otrzymania renty lub emerytury.

PRZYKŁAD 2

Pani Halina we wrześniu 2006 r. skończyła 60 lat i nabyła prawo do emerytury. Pracodawca postanowił rozstać się z nią po niemal 40-letniej karierze zawodowej. Zaproponował jej więc rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron. Ustanie stosunku pracy pani Haliny jest powiązane z przejściem na emeryturę, bo z powodu wieku nabyła ona uprawnienia do świadczenia emerytalnego.

Podobnie byłoby, gdyby pani Halina znalazła się w grupie pracowników przewidzianych do zwolnień grupowych w firmie. Wówczas jej stosunek pracy ustawałby z powodu masowej redukcji zatrudnienia, a jednocześnie z powodu przejścia na emeryturę.

Uwaga! Przypominamy, że w takim wypadku pracownik miałby prawo do odprawy pieniężnej z dwóch tytułów:

> zwolnienia grupowego na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników ( DzU nr 90, poz. 844 ze zm.),

> przejścia na emeryturę na podstawie art. 92¹ k.p.

Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 25 listopada 2005 r. (I PK 86/2005), uznając, że ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników nie zawiera regulacji wyłączających prawo do odprawy określonej w jej art. 8 w razie nabycia prawa do podobnej odprawy na innej podstawie.

Problem może powstać z określeniem daty przejścia na emeryturę lub rentę. Wyjaśnił to Sąd Najwyższy 2 października 1990 r. (I PR 284/90). Uznał, że jest to data rozwiązania stosunku pracy po uprzednim przyznaniu pracownikowi jednego ze świadczeń albo data przyznania świadczenia, jeżeli nastąpiło to po rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek złożony w czasie zatrudnienia.

Sam związek przyczynowy i czasowy nie wystarczy. Nie dostanie więc odprawy dyscyplinarnie zwolniony pracownik, nawet jeśli zaraz potem pójdzie na emeryturę. Związek czasowy nie jest też najważniejszy. I tu dochodzimy do tzw. związku funkcjonalnego czy czasowo-funkcjonalnego.

> związek funkcjonalny

Ma on miejsce wtedy, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale przyznanie go jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia (uchwała Sądu Najwyższego z 29 maja 1989 r., III PZP 19/89, oraz wyrok z 8 grudnia 1993 r., I PRN 111/93).

PRZYKŁAD 3

Pani Matylda długo chorowała. Pracodawca rozwiązał z nią umowę o pracę w trybie art. 53 k.p., gdy wyczerpał się jej 182-dniowy okres zasiłkowy, a następnie 3-miesięczny okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego. Jednak w wyniku tej choroby pani Matylda nabyła prawo do renty. Od pracodawcy przysługuje jej więc odprawa rentowa w związku z przejściem na świadczenie.

Potwierdza to uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2000 r. (III ZP 18/99) oraz uchwała z 4 czerwca 1991 r. (I PZP 17/91). Pracownikowi, który przeszedł na rentę inwalidzką (rentę z tytułu niezdolności do pracy) po rozwiązaniu się umowy o pracę na czas nieokreślony, przysługuje jednorazowa odprawa pieniężna na podstawie art. 92¹ § 1 k.p., gdy pracownik stał się niezdolny do pracy wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej, po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego, do przyznania mu renty.

Podobnie miałby prawo do odprawy ten pracownik, który wniosek o świadczenie (np. rentowe) zgłosił przed ustaniem zatrudnienia (wyrok Sądu Najwyższego z 30 marca 1994 r., I PRN 10/94).