Praca [2]

Niewypłacalność przedsiębiorcy zgodnie z powszechnie obowiązującymi w Polsce przepisami prawa może skutkować wszczęciem wobec niego postępowania upadłościowego lub wszczęciem postępowania układowego.
Kwestie związane z trwałym zaprzestaniem płacenia przez przedsiębiorcę długów reguluje obowiązujące w tym względzie rozporządzenie Prezydenta RP z 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) Prawo Upadłościowe [3]
Prawo upadłościowe za podstawę ogłoszenia upadłości uznaje zaprzestanie płacenia długów (art. 1 § 1), przy czym krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości (art. 2).
W odniesieniu do przedsiębiorców będących osobami prawnymi m.in. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni oraz w odniesieniu do będących w stanie likwidacji spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej – upadłość będzie ogłoszona także wówczas, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów (art. 1 § 2). W odniesieniu do tych podmiotów nadwyżka pasywów nad aktywami stanowi niazależną podstawę ogłoszenia upadłości, co oznacza, że ich upadłość będzie także ogłoszona wtedy, gdy uregulują one swoje zobowiązania. W praktyce w zdecydowanej większości wierzyciele składają wnioski o ogłoszenie upadłości w sytuacji, kiedy dłużnik zaprzestaje spłacania swoich zobowiązań i to ta okoliczność jest decydująca przy ogłoszeniu upadłości.
WAŻNE! Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, do ogłoszenia upadłości konieczne jest istnienie przynajmniej 2 wierzycieli (por. III tezę uchwały z 27 maja 1993 r. III CZP 61/93, OSNC 1994/1/7).
O ogłoszeniu upadłości orzeka sąd rejonowy – sąd gospodarczy w składzie trzech sędziów zawodowych. Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie, w którym wymienia imię i nazwisko, firmę, miejsce zamieszkania lub siedzibę upadłego, wzywa wierzycieli upadłego, aby zgłosili swe wierzytelności w oznaczonym terminie oraz wyznacza sędziego-komisarza, a także syndyka upadłości.
WAŻNE! Najważniejszym skutkiem ogłoszenia upadłości jest utrata, z mocy samego prawa, zarządu oraz mocy korzystania i rozporządzania majątkiem, należącym do niego w dniu ogłoszenia upadłości, jak i nabytym w toku postępowania.
Zgodnie z art. 20 § 1 zd. 2 Prawa upadłościowego majątek ten stanowi masę upadłości.
Syndyk masy upadłości
Zgodnie z art. 90 § 1 Prawa upadłościowego, z mocy prawa majątek upadłego obejmuje syndyk masy upadłości. Syndyk zarządza tym majątkiem i przeprowadza jego likwidację. Kwalifikacje syndyka określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 16 kwietnia 1998 r. w sprawie szczególnych kwalifikacji oraz warunków wymaganych od kandydatów na syndyków upadłości (Dz.U. Nr 55, poz. 359).
Syndyk ma bardzo szerokie uprawnienia. Przede wszystkim:
• staje się wyłącznie odpowiedzialny za kierowanie przedsiębiorstwem (w efekcie to od syndyka zależy, czy skutkiem przeprowadzonego postępowania upadłościowego będzie likwidacja przedsiębiorcy, czy może postępowanie zakończy się podpisaniem układu z wierzycielami i zostaną uratowane miejsca pracy),
• z chwilą ogłoszenia upadłości na nim spoczywa ciężar kontaktów z załogą upadłego zakładu pracy.
Stosunki pracy w sytuacji upadłości
Prawo upadłościowe nie reguluje wprost kwestii dalszego bytu stosunków pracy w upadłym zakładzie pracy czy wzajemnych praw i obowiązków syndyka jako zarządcy masą upadłości oraz pracowników.
Analiza Prawa upadłościowego oraz Kodeksu pracy skłania do wniosku, że ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy nie ma wpływu na istnienie, ważność czy skuteczność obowiązujących w dacie ogłoszenia upadłości stosunków pracy.
WAŻNE! Wskutek ogłoszenia upadłości nie zmienia się strona stosunku pracy po stronie zakładu pracy. Nadal pracodawcą jest upadły przedsiębiorca, nie zaś syndyk masy upadłości.
Nie zmienia się zatem podmiot po stronie pracodawcy, o którym mowa w art. 3 k.p. Jednakże wszelkich czynności prawnych i faktycznych związanych z obowiązującymi w zakładzie pracy stosunkami pracy podejmuje syndyk.
W połowie roku sąd rejonowy – sąd gospodarczy ogłosił upadłość mojego zakładu pracy, o czym zostaliśmy poinformowani przez prezesa zarządu (dodam, że jestem zatrudniony w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością produkującej okna). Prezes zarządu na specjalnym spotkaniu ogłosił o tym fakcie i powiedział, iż w związku z tym część załogi zostanie zwolniona. Następnego dnia otrzymałem od prezesa wypowiedzenie podpisane przez niego. Czy takie działanie jest zgodne z prawem?
Zgodnie z art. 20 § 1 Prawa upadłościowego na skutek ogłoszenia upadłości upadły traci z samego prawa zarząd oraz możność korzystania i rozporządzania majątkiem. Wszelkich czynności prawnych w imieniu upadłej w tym przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dokonywać może wyłącznie syndyk. Dlatego czynność prawna dokonana przez prezesa zarządu upadłej sp. z o.o. w świetle powołanego przepisu oraz w świetle art. 24 Prawa upadłościowego jest bezskuteczna. Zgodnie z ostatnim z tych przepisów czynności prawne upadłego, dotyczące majątku wchodzącego w skład masy upadłości, dokonane po ogłoszeniu upadłości, nie mają skutków prawnych w stosunku do masy upadłości.
W przypadku upadłości tylko syndyk może dokonywać wszelkich czynności związanych z funkcją pracodawcy.
Konsekwencje dla pracowników
Ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy skutkuje przede wszystkim skróceniem okresów wypowiedzenia umów o pracę. Syndyk może, zgodnie z art. 361 § 1 k.p., skrócić pracownikowi 3-miesięczny okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nie określony. Skrócenie takie jest możliwe tylko najwyżej do jednego miesiąca. W takim przypadku przysługuje pracownikowi odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Zgodnie z § 2 powołanego przepisu okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia. W piśmiennictwie podnosi się, że norma art. 361 § 1 k.p. dotyczy wyłącznie jednostronnego skrócenia przez pracodawcę 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia i nie obejmuje wypadków, gdy skrócenie okresu wypowiedzenia następuje w drodze porozumienia stron, nawet gdy inicjatywa takiego porozumienia wychodzi od pracodawcy.
Oświadczenie woli pracodawcy o skróceniu okresu wypowiedzenia w trybie art. 361 § 1 k.p. może być złożone tylko łącznie z wypowiedzeniem umowy o pracę, a nie w okresie późniejszym (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1990 r. I PR 391/90, OSNCP 1992/11/206).
WAŻNE! W przypadku umów o pracę zawartych na czas nie określony syndyk może skrócić pracownikowi okres 3-miesięcznego wypowiedzenia, natomiast takiego prawa nie ma pracownik. Nie ma jednak przeszkód, by rozwiązać taką umowę wcześniej za porozumieniem stron.
Ogłoszenie upadłości pracodawcy powoduje również modyfikację okresów wypowiedzenia odnośnie do umów zawartych na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy. Zgodnie z art. 411 § 2 k.p., w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy umowa zawarta na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy może być rozwiązana przez każdą ze stron za 2-tygodniowym wypowiedzeniem.
Ponadto, zgodnie z art. 196 k.p., rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Ograniczenia uprawnień związkowych
W razie ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę na czas nie określony syndyk nie ma obowiązku zawiadomienia reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Ponadto w przypadku ogłoszenia upadłości nie ma zastosowania art. 39, zgodnie z którym pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Syndyk może również wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Powyższe modyfikacje i wyłączenia ogólnych zasad wypowiadania umów o pracę wynikają z art. 411 § 1 k.p.
W czasie mojego pobytu nad morzem w ramach udzielonego mi przez pracodawcę urlopu dowiedziałem się, że ogłoszono upadłość mojego zakładu pracy. Po przyjeździe z wczasów listonosz doręczył mi wypowiedzenie umowy o pracę. Czy mogę się w tej sytuacji skutecznie odwołać do sądu?
Szanse na powodzenie powództwa przeciwko syndykowi są raczej niewielkie w świetle art. 411 § 1 k.p. Wszystko zależy od konkretnego stanu faktycznego. Należy zaznaczyć, że z chwilą ogłoszenia upadłości i wejścia do zakładu syndyka pozycja pracownika wobec pracodawcy wyraźnie słabnie.
Osłabienie ochrony stosunku pracy matek
Z chwilą ogłoszenia upadłości słabnie również pozycja wobec pracodawcy grup osób szczególnie chronionych przed wypowiedzeniem przez Kodeks pracy, mianowicie kobiet w ciąży oraz młodocianych. Otóż zgodnie z art. 177 § 4 k.p., Art.177 Kodeksu Pracy [4]
rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, przy czym syndyk reprezentujący upadły zakład pracy jest zobowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach.
Kogo pozwać za naruszenie praw pracowniczych?
Istotną kwestią, która może się pojawić w trakcie postępowania upadłościowego, jest ochrona sądowa pracowników przed działaniami syndyka naruszającymi prawa pracownicze.
W piśmiennictwie podkreśla się, że w postępowaniu sądowym syndyk jest tzw. stroną zastępczą, podobnie jak wykonawca testamentu i kurator spadku. Występuje on wprawdzie we własnym imieniu, lecz nie na własny rachunek. Syndyk działa na rzecz masy upadłości, stroną jest tylko dlatego, że masa będąc przedmiotem stosunków cywilnoprawnych nie może być ich podmiotem.
Upadły zakład pracy odmawia bezpodstawnie wypłaty należnego mi ekwiwalentu za nie wykorzystany urlop. Czy mogę pozwać zakład do sądu?
Po ogłoszenizu upadłości zgodnie z art. 60 Prawa upadłościowego pozwać do sądu można tylko syndyka masy upadłości, który jako jedyny może skutecznie dokonywać czynności prawnych, których przedmiotem jest mienie dawnego przedsiębiorcy.
Ogłoszenie upadłości nie oznacza zatem, że pracownicy nie mogą w celu ochrony swych praw pracowniczych pozywać do sądu. Należy tu jednak pamiętać o art. 60 Prawa upadłościowego, zgodnie z którym postępowanie dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości może być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu.