Zasiłki z tytułu choroby
Spis treści
KRYSTYNA TYMOREK
RADCA PRAWNY W DEPARTAMENCIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W MINISTERSTWIE GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ
Zasiłki z ubezpieczenia chorobowego (chorobowe, macierzyńskie i opiekuńcze) wypłacają swoim pracownikom ci pracodawcy, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. Dokonują tego na podstawie listy płac lub specjalnej listy płatniczej na druku ZUS Z-19. Dlatego przedstawiamy zasady ich obliczania.
Chorobowy
Zasiłek chorobowy przysługuje temu, kto stał się niezdolny do pracy podczas zatrudnienia lub nie później niż w ciągu 14 dni po jego ustaniu. Podstawą wypłaty zasiłku jest orzeczenie lekarskie, wystawione na druku ZUS ZLA, a dodatkowym warunkiem jego uzyskania - wymagane ubezpieczenie, zwane okresem wyczekiwania. Dla pracowników i innych ubezpieczonych obowiązkowo okres ten wynosi 30 dni, a dla osób ubezpieczonych dobrowolnie (np. zleceniobiorców) - 180 dni. Zasiłek chorobowy przysługuje przez czas niezdolności do pracy z powodu choroby, nie dłużej jednak niż przez sześć miesięcy, a gdy w grę wchodzi gruźlica - nie dłużej niż przez dziewięć. Do okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy. Także tej poprzedniej, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem kolejnej nie przekroczyła 60 dni. Jeżeli po upływie okresu zasiłkowego pracownik jest nadal niezdolny do pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie tej zdolności, okres zasiłkowy ulega przedłużeniu, nie dłużej jednak niż na dalsze trzy miesiące. O przedłużeniu na wniosek lekarza leczącego decyduje lekarz orzecznik ZUS. Przedłużenie nie przysługuje uprawnionemu do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na przyczynę jej przyznania.
Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru, a za czas pobytu w szpitalu - 70 proc. Zawsze jednak będzie to 100 proc. podstawy, jeżeli niezdolność do pracy:
przypada podczas ciąży,
powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy,
trwa nieprzerwanie ponad 90 dni, począwszy od 91. dnia tej niezdolności.
Wynikającej z art. 92 § 11 k. p. zasady niepłacenia za pierwszy dzień krótkiego zwolnienia lekarskiego, trwającego do sześciu dni, nie stosuje się do zasiłków chorobowych. Oznacza to, że zasiłek ten przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy (w tym również za pierwszy dzień zwolnienia do sześciu dni), nie wyłączając dni wolnych.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, za które pracownik - na podstawie wewnątrzzakładowych przepisów płacowych - zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się do okresów zasiłkowych. Zasiłek chorobowy nie przysługuje również za czas absencji chorobowej przypadającej podczas:
urlopu bezpłatnego,
urlopu wychowawczego,
tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem gdy prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy podczas odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.
Za okres po ustaniu zatrudnienia zasiłek chorobowy nie przysługuje, jeżeli chory:
ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na przyczynę jej przyznania. W grę wchodzą też renta z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
kontynuuje lub podjął działalność zarobkową. Przez kontynuowanie działalności zarobkowej rozumie się również posiadanie gospodarstwa rolnego o powierzchni co najmniej 1 ha przeliczeniowego,
nie nabył prawa do zasiłku podczas ubezpieczenia z powodu nieprzebycia okresu wyczekiwania,
jest uprawniony do zasiłku dla bezrobotnych albo do zasiłku czy świadczenia przedemerytalnego.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli ustało ono po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego.
Ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu, zasiłek chorobowy nie przysługuje za pięć pierwszych dni tej niezdolności.
Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do zasiłku za cały czas zwolnienia.
RYS. JACEK FRANKOWSKI
Macierzyński
Uzyskanie prawa do zasiłku macierzyńskiego nie zależy od okresu wyczekiwania. Przysługuje on ubezpieczonej, która podczas ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego:
urodziła dziecko,
przyjęła dziecko w wieku do 1 roku na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
przyjęła dziecko w wieku do 1 roku na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.
Gdy prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało podczas urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński należy się za część urlopu macierzyńskiego, przypadającą po porodzie. W razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Generalnie zasiłek macierzyński przysługuje przez:
16 tygodni (112 dni) - przy pierwszym porodzie,
18 tygodni (126 dni) - przy drugim i każdym następnym,
26 tygodni (182 dni) - w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
W razie urodzenia martwego dziecka lub jego zgonu podczas pierwszych ośmiu tygodni życia zasiłek macierzyński po porodzie przysługuje w wymiarze 8 tygodni (56 dni), nie krócej jednak niż przez siedem dni, licząc od dnia zgonu dziecka. W razie śmierci dziecka po upływie ośmiu tygodni życia, urlop macierzyński należy się przez siedem dni, licząc od dnia zgonu dziecka. Ubezpieczona, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, ma w takiej sytuacji prawo do zasiłku macierzyńskiego przez czas stosowny do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
Co najmniej dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego powinny przypadać przed przewidywaną datą porodu, a po porodzie - urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem, aż do wyczerpania jego wymiaru.
Pracownica, która wykorzystała co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, może zrezygnować z jego pozostałej części. Pod warunkiem jednak, że z reszty skorzysta pracownik ojciec dziecka. Warunkiem skrócenia urlopu macierzyńskiego jest bowiem przedłożenie pracodawcy zaświadczenia od pracodawcy ojca dziecka, potwierdzającego termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego. W takiej sytuacji pracodawca jest obowiązany dopuścić pracownicę do pracy w terminie przez nią wskazanym.
Zasiłek macierzyński - za czas odpowiadający części urlopu macierzyńskiego po porodzie - przysługuje także w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego:
wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
z naruszeniem prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Pracownicy, z którą rozwiązano stosunek pracy podczas ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Z kolei zatrudnionej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, z którą przedłużono do porodu umowę o pracę na podstawie art. 177 § 3 k. p., należy się zasiłek macierzyński po ustaniu ubezpieczenia.
Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100 proc. podstawy wymiaru.
Opiekuńczy
Prawo do zasiłku opiekuńczego nie zależy od okresu wyczekiwania. Przysługuje on ubezpieczonemu obowiązkowo (pracownikowi lub członkowi rolniczej spółdzielni produkcyjnej) zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
zdrowym dzieckiem do ukończenia 8 lat w razie:
- nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza. Za nieprzewidziane uważa się takie zamknięcie, o którym pracownik został powiadomiony na krócej niż siedem dni przed dniem zamknięcia,
- porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli uniemożliwiło mu to sprawowanie opieki,
- pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej. Gdy rodzice dziecka do lat 8 pracują w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem. Zatem w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z nich w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej, drugiemu przysługuje zasiłek opiekuńczy. Jeśli oboje są zatrudnieni, a jedno pracuje w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje tylko za dni, w których dziecko pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej,
chorym dzieckiem do ukończenia 14 lat. Chodzi tu o dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz przysposobione, a także obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie. Jeżeli oboje rodzice lub jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje pracują na różnych zmianach, a chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy,
innym chorym członkiem rodziny: małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi w wieku ponad 14 lat, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym. Warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym, wymagany przy ustalaniu prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku powyżej 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny uważa się za spełniony także wówczas, gdy pracownik pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z chorym tylko przez czas sprawowania opieki.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez:
60 dni w roku - w razie konieczności opieki nad dziećmi w wieku do 14 lat,
14 dni w roku - nad innymi chorymi członkami rodziny.
Zasiłek opiekuńczy łącznie na opiekę nad dziećmi do lat 14 i innymi chorymi członkami rodziny przysługuje nie dłużej niż przez 60 dni w roku kalendarzowym. I to niezależnie od liczby członków rodziny, uprawnionych do zasiłku opiekuńczego, oraz od liczby dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.
Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru.
Jak liczyć
Zasady ustalania podstawy wymiaru wskazanych zasiłków są takie same. Różnice dotyczą tylko wymiaru zasiłków. Zasady ustalania podstawy wymiaru oraz obliczania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia chorobowego regulują:
ustawa z 25 czerwca 1999 r o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. nr 60, poz. 636 ze zm.; dalej: uśp),
rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznawania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. nr 65, poz. 742 ze zm.),
rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 18 sierpnia 1999 r. w sprawie określenia przypadków, w których za podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przyjmuje się wynagrodzenie z 12 miesięcy kalendarzowych (Dz. U. nr 70, poz. 790; dalej: rozporządzenie z 18 sierpnia 1999 r.).
1. Z sześciu lub dwunastu miesięcy
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego pracowników stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za 6 lub 12 miesięcy poprzedzających ten, w którym powstała niezdolność do pracy. 12-miesięczny okres wchodzi w grę, gdy wynagrodzenie danej osoby wahało się znacznie w tym czasie ze względu na charakter pracy lub zasady wynagradzania. Oczywiście pracodawca nie ma prawa sam zadecydować, że podstawę zasiłku wyliczy z 12 miesięcy. Kiedy może to uczynić, ściśle określa rozporządzenie z 18 sierpnia 1999 r. Chodzi tu o następujących zatrudnionych:
rybaków rybołówstwa morskiego i śródlądowego,
na statkach żeglugi przybrzeżnej,
personel pływający żeglugi śródlądowej oraz personel latający i pokładowy linii lotniczych,
w budownictwie,
w kółkach rolniczych i spółdzielniach kółek rolniczych oraz rolniczych spółdzielniach produkcyjnych,
w gospodarstwach rolnych,
w przetwórstwie rolno-spożywczym,
akwizytorów,
pośredników ubezpieczeniowych,
dziennikarzy,
realizatorów programów radiowych i telewizyjnych, pracowników artystycznych oraz organizatorów i realizatorów imprez artystycznych,
w biurach i pracowniach projektowych oraz w przedsiębiorstwach geodezyjno-kartograficznych,
w systemie prowizyjnym i czasowo-prowizyjnym,
w systemie akordowym.
2. Gdy zachorujesz wcześniej
Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 6 lub 12 miesięcy kalendarzowych zatrudnienia, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, a gdy przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego - wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc. Wówczas - w zależności od konkretnej sytuacji - za podstawę wymiaru przyjmuje się wynagrodzenie miesięczne:
1) określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy, jeżeli przysługuje ono w stałej miesięcznej wysokości,
2) obliczone przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni przepracowanych i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w tym miesiącu - jeżeli przepracował choćby dzień,
3) kwotę zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłaconych za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku u tego samego pracodawcy - gdy pracownik nie osiągnął żadnego wynagrodzenia.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie, stanowiące podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, ustala się przez podzielenie wynagrodzenia pracownika za 6 lub 12 miesięcy przez liczbę miesięcy, w których zostało ono osiągnięte.
3. Dolny limit
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego dla zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy (łącznie ze składnikami, do których zachowuje on prawo podczas pobierania zasiłku, np. premie, dodatek stażowy) nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, pomniejszonego o 18,71 proc. Istotne zmiany w ustalaniu minimalnego wynagrodzenia wprowadziła od 1 stycznia tego roku ustawa z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. nr 200, poz. 1679). I tak, od 1 stycznia 2003 r. minimalne wynagrodzenie za pracę z tytułu zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy wynosi 800 zł. Oczywiście - w razie zatrudnienia na niepełnym etacie - pomniejsza się je proporcjonalnie, np. dla 1/2 etatu do 400 zł. Zatem od tej daty podstawa wymiaru zasiłków chorobowych dla pełnoetatowców nie powinna być niższa od minimalnego wynagrodzenia pomniejszonego o 18,71 proc., czyli od 650,32 zł.
800 zł x 18,71 proc. = 149, 68 zł,
800 zł - 149,68 zł = 650, 32 zł.
Jednak w okresie przejściowym - do końca 2005 r. niektórzy mogą dostawać wynagrodzenie minimalne niższe od 800 zł. Dotyczy to tych, którzy nie legitymują się jeszcze dwuletnim stażem zatrudnienia. I tak, nie mogą oni zarabiać poniżej:
80 proc. minimalnego wynagrodzenia (640 zł) - w pierwszym roku pracy,
90 proc. (720 zł) - w drugim roku.
Okresy pracy to te, za które była opłacana składka na ubezpieczenia społeczne lub zaopatrzenie emerytalne, z wyłączeniem zatrudnienia na umowach o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia obowiązującego nie tylko w dniu powstania prawa do zasiłku, ale także w całym okresie jego pobierania. Oznacza to, że - w razie podwyższenia minimalnego wynagrodzenia podczas przebywania na zasiłku - najniższą podstawę wymiaru zasiłku trzeba ustalić ponownie w celu wyrównania do nowej wysokości wynagrodzenia minimalnego, pomniejszonego o 18,71 proc.
Nie ma górnej granicy podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla pracowników.
4. Co to jest wynagrodzenie
Przez wynagrodzenie rozumie się przychód pracownika, stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek: emerytalnej, rentowych i chorobowej (razem 18,71 proc.), finansowanych ze środków ubezpieczonego. Czasami jednak przychód ten redukuje się jedynie o składkę chorobową (2,45 proc.). Tak należy uczynić, gdy przychód pracownika, liczony narastająco od początku roku, przekroczył tzw. limit 30-krotności, czyli kwotę (w tym roku to 65 850 zł), powyżej której nie odprowadza się już składek emerytalnych i rentowych.
Przykład:
We wrześniu 2003 r. Beata J. chorowała siedem dni, a pracowała 15 dni. W miesiącu tym były w firmie 22 dni robocze. Do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należało przyjąć wynagrodzenie od marca do sierpnia 2003 r. Jednak w lipcu 2003 r. przychód pracownicy przekroczył limit 30-krotności. Za ten miesiąc zarobiła ona 8700 zł (nie licząc zasiłku chorobowego), z tego do kwoty 4320 zł potrącono wszystkie składki, a od nadwyżki ponad 4380 zł (nadwyżka ponad limit 30-krotności) - tylko chorobową. Od kwoty 4320 zł należy więc odjąć 808,27 zł (18,71 proc.), a od kwoty 4380 zł - 107,31 zł (2,45 proc.).
808,27 zł + 107,31 zł = 915,58 zł
Wynagrodzenie, które Beata J. osiągnęłaby, gdyby w lipcu przepracowała wszystkie dni robocze (22), wynosi:
8700 zł - 915,58 zł = 7784,42 zł : 15 dni = 518,96 zł x 22 dni = 11 417,12 zł.
Do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za lipiec 2003 r., wchodzący do podstawy wymiaru zasiłku, powinna być przyjęta kwota 11 417,12 zł.
5. Kiedy uzupełniać
Gdy w którymś z miesięcy, przyjmowanych do podstawy wymiaru, pracownik nie osiągnął wynagrodzenia wskutek nieobecności z przyczyn usprawiedliwionych:
wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których przepracował mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy,
uwzględnia się, po uzupełnieniu według zasad z pkt 1 - 3, wynagrodzenie z miesięcy, w których przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy.
Może się zdarzyć i tak, że w każdym z tych 6 lub 12 miesięcy pracownik z powodów usprawiedliwionych przepracuje mniej niż połowę obowiązującego go czasu pracy. Wówczas do podstawy wlicza się pensje za wszystkie te miesiące po uzupełnieniu zgodnie z zasadami z pkt 1 - 3.
6. Gdy szef dał podwyżkę
Podwyżka wynagrodzenia przyznana pracownikowi podczas pobierania zasiłku chorobowego nie ma żadnego wpływu na wysokość zasiłku. Gdy natomiast dostał ją z wyrównaniem za okres wsteczny i przysługuje ona za te miesiące, w których zainteresowany pracował (a nie przebywał na zwolnieniu lekarskim), wówczas trzeba przeliczyć zasiłek. Jeżeli za miesiąc, z którego wynagrodzenie przyjęto do podstawy wymiaru zasiłku, pracownik otrzymał wyrównanie wynagrodzenia, podstawa wymiaru zasiłku chorobowego powinna zostać przeliczona.
7. Tylko do określonego terminu
Składniki wynagrodzenia przysługujące - zgodnie z umową o pracę lub innym aktem nawiązującym stosunek pracy - do określonego terminu (np. dodatek funkcyjny) uwzględnia się w podstawie wymiaru tylko do tego terminu. Po upływie tego terminu składnik ten należy wyłączyć z podstawy wymiaru. Oznacza to, że ponownie należy ustalić podstawę wymiaru zasiłku z pominięciem tego składnika.
Przykład:
Na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2003 r. szef przyznał dodatek funkcyjny pracownikowi zastępującemu chorego kierownika działu. Pracownik chorował od 5 czerwca do 15 lipca. Podstawę wymiaru zasiłku ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia wypłaconego od grudnia 2002 r. do maja 2003 r. (z 6 miesięcy). Dodatek funkcyjny przyjmuje się do podstawy zasiłku, przysługującego za okres od 5 do 30 czerwca, czyli do dnia, do którego dodatek ten przyznano. Natomiast należy go pominąć w podstawie zasiłku za okres od 1 do 15 lipca 2003 r., ponieważ od 1 lipca pracownik nie ma już prawa do tego dodatku.
Gdy pracodawca zdecydował o całkowitym zaprzestaniu wypłaty jakiegoś składnika wynagrodzenia od określonej daty, podstawę zasiłku również należy ustalić ponownie. Jest to konieczne, ponieważ po tej dacie składnik ten nie może być uwzględniony w podstawie wymiaru zasiłku.
Przykład:
Pracownica przebywała na zwolnieniu lekarskim od 1 czerwca do 5 lipca 2003 r. W podstawie wymiaru zasiłku chorobowego uwzględniono jej wynagrodzenie zasadnicze, premię miesięczną oraz 1/12 nagrody półrocznej. W czerwcu pracodawca zadecydował o zaprzestaniu wypłaty nagrody półrocznej od 1 lipca tego roku. W takiej sytuacji trzeba ponownie ustalić podstawę wymiaru zasiłku przysługującego pracownicy od 1 do 5 lipca, wyłączając z niej premię półroczną.
Często pracodawca likwiduje jakiś składnik wynagrodzenia, włączając go - w całości lub w części - do innego (np. premię miesięczną do płacy zasadniczej) lub zamieniając na inny. Wówczas nie ma potrzeby ponownego ustalania podstawy wymiaru zasiłku.
8. Za zlecenie i wykonanie dzieła
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych za pracowników uważa również tych zleceniobiorców czy wykonawców dzieła, którzy umowę zlecenia czy o dzieło zawarli z własnym pracodawcą lub wykonują ją na jego rzecz. Oznacza to włączenie wskazanych umów w zakres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego pracowników. Przychód z tytułu ich wykonywania stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (w tym chorobowe). Wobec tego przyjmuje się go do podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, sumując z wynagrodzeniem z umowy o pracę.
Jest jedno "ale". Wynagrodzenie z tytułu umów zlecenia i o dzieło z własnym pracodawcą traktuje się jak składniki wynagrodzenia, przysługujące do określonego terminu. A skoro tak, to - zgodnie z art. 41 uśp - nie powinno się go uwzględniać w podstawie wymiaru zasiłku przysługującego za okres po tym terminie.
Reasumując: wynagrodzenie z umów zlecenia lub o dzieło z własnym pracodawcą, wypłacone za okres przyjmowany do podstawy wymiaru zasiłku, uwzględnia się w podstawie zasiłków przysługujących podczas trwania tych umów. Wyłącza się je natomiast z podstawy zasiłku należnego po terminie, do którego umowę zlecenia czy o dzieło zawarto.
Przykład:
Firma zawarła z własnym pracownikiem umowę zlecenia na okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2003 r. Od 15 czerwca do 5 lipca 2003 r. pracownik ten był na zwolnieniu lekarskim z powodu opieki nad chorym dzieckiem. Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone od grudnia 2002 r. do maja 2003 r. (6 miesięcy). W jego podstawie należało uwzględnić również wynagrodzenie z umowy zlecenia, wypłacone od stycznia do maja 2003 r. Zasiłek opiekuńczy, obliczony od tak ustalonej podstawy, należało wypłacić za okres od 15 do 30 czerwca 2003 r. Natomiast w podstawie wymiaru zasiłku przysługującego od 1 do 5 lipca (a więc za okres po zakończeniu umowy zlecenia) nie należało ujmować wynagrodzenia z tytułu tej umowy. Zatem od 1 lipca należało ponownie ustalić podstawę wymiaru zasiłku, wyłączając z niej wynagrodzenie z umowy zlecenia.
Jeżeli niezdolność do pracy powstała po zakończeniu umowy zlecenia lub umowy o dzieło, to do podstawy wymiaru zasiłku nie należy wliczać wynagrodzenia z tytułu tej umowy.
9. Co pominąć
W podstawie wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się wszystkich elementów wynagrodzeń, wchodzących do podstawy naliczenia składki chorobowej. Nie wlicza się do niej tych składników, których układy zbiorowe pracy (uzp) lub inne firmowe przepisy płacowe nie nakazują pomniejszać za czas pobierania zasiłku. Chodzi tu o nagrody czy premie o charakterze uznaniowym, jak również o te dodatki do wynagrodzenia, które przysługują podczas choroby. Nie dotyczy to jednak tych składników, które w ogóle nie należą się podczas absencji chorobowej, a więc np. wynagrodzenia zasadniczego (zamiast niego otrzymuje się bowiem wynagrodzenie za czas choroby albo zasiłek chorobowy) czy stałej premii regulaminowej. Intencją takiego rozwiązania było wykluczenie wliczania do podstawy wymiaru zasiłków tych premii, nagród czy dodatków, których nie obniża się za czas zwolnienia lekarskiego. Ma to zapobiegać sytuacjom, że pracownik po otrzymaniu nagrody czy premii uznaniowej miałby ją następnie niejako odtworzoną w zasiłku chorobowym przez uwzględnienie jej w podstawie wymiaru.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków uwzględnia się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, jednak w kwocie faktycznie uzyskanej, bez uzupełniania.
Przykład:
Podczas sześciu miesięcy, przyjętych do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, Adam S. otrzymał trzy nagrody uznaniowe. Obowiązujący u pracodawcy regulamin wynagrodzeń nie określa zasad ich ustalania. Mówi jedynie, że przełożony może je przyznać wyróżniającym się pracownikom. Wobec tego nagrody te nie stanowią podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Przykład:
Podczas sześciu miesięcy, z których obliczano podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, Jarosław J. otrzymał dwie premie uznaniowe. Zgodnie z uzp kwotę premii, przyznaną przez pracodawcę, zmniejsza się o 50 proc. podczas niezdolności do pracy nieprzekraczającej 10 dni, a podczas dłuższej - o 70 proc. W związku z tym opisane premie uznaniowe uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego w kwocie faktycznie wypłaconej, bez uzupełniania.
Przykład:
Pracownikom firmy przewozowej przysługują - zgodnie z regulaminem wynagradzania - premie kwartalne w wysokości od 5 do 30 proc. płacy zasadniczej, osiągniętej w danym kwartale. W razie niezdolności do pracy w tym kwartale płaca zasadnicza, stanowiąca podstawę ustalenia premii kwartalnej, ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu. Ową premię kwartalną wlicza się zatem do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, po uzupełnieniu.
Przykład:
Od ponad 20 lat Andrzej S. jest urzędnikiem państwowym. Co miesiąc otrzymuje dodatek za wysługę lat, wynoszący 20 proc. wynagrodzenia zasadniczego. Pełny dodatek - zgodnie z przepisami płacowymi obowiązującymi w urzędzie - przysługuje również za dni nieobecności w pracy z powodu choroby. Nie należy więc go wliczać do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.
Zgodnie z art. 85 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej członkowi korpusu służby cywilnej można przyznać za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej nagrodę ze specjalnie utworzonego w tym celu funduszu nagród. Fundusz ten w wysokości 3 proc. planowanych wynagrodzeń osobowych pozostaje w dyspozycji dyrektorów generalnych. Przepis ten milczy na temat pomniejszania tej nagrody za czas pobierania zasiłku. Brak zatem podstaw do jej uwzględniania w podstawie wymiaru zasiłku.
10. Premie i nagrody
Premie, nagrody i inne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy miesięczne wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w kwotach faktycznie wypłaconych pracownikowi za te miesiące. Z kolei należne za okresy kwartalne lub roczne uwzględnia się w przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniu (przyjmowanym do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego) w wysokości 1/12 kwot wypłaconych za cztery kwartały poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Ale uwaga! Wypłacone kwartalne premie i inne składniki wynagrodzenia wchodzą do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nawet wówczas, gdy w danych trzech miesiącach dana osoba przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją czasu pracy.
Premie kwartalne wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku w wysokości 1/12 kwot wypłaconych za cztery kwartały poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Nawet wtedy, gdy za niektóre z tych kwartałów pracownik nie otrzymał premii. Nie ma przy tym znaczenia przyczyna jej nieprzyznania.
Przykład:
Pracownica zachorowała w październiku 2003 r. Do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należało przyjąć premie za pierwszy, drugi i trzeci kwartał tego roku oraz za czwarty kwartał 2002 r. Jednak za drugi kwartał 2003 r. pracownica nie otrzymała premii. Do podstawy przyjmuje się zatem 1/12 premii wypłaconych za czwarty kwartał 2002 r. oraz za pierwszy i trzeci - 2003 r.
Zaznaczmy jednak, że premie kwartalne za dany okres w takiej proporcji wlicza się do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, gdy osoba była zatrudniona u pracodawcy przez cały ten okres, tj. przez cztery kwartały kalendarzowe poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli nie, premie kwartalne powinny być uwzględnione proporcjonalnie do liczby pełnych kalendarzowych miesięcy zatrudnienia w tych kwartałach poprzedzających powstanie niezdolności do pracy, z których premia kwartalna podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku.
Przykład:
Pracownik został zatrudniony od 1 grudnia 2002 r. w zakładzie, w którym podstawę wymiaru zasiłku chorobowego oblicza się z 12 miesięcy. 2 września 2003 r. zachorował. Otrzymał premię kwartalną za:
czwarty kwartał 2002 r. - w wysokości proporcjonalnej do czasu przepracowanego w tym okresie, tj. za miesiąc,
pierwszy kwartał 2003 r. - za trzy miesiące,
drugi kwartał 2003 r. - za trzy miesiące.
Przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za okres od grudnia 2002 r. do sierpnia 2003 r. należało doliczyć premię kwartalną w wysokości 1/7 kwoty wypłaconej za czwarty kwartał 2002 r. oraz za pierwszy i drugi kwartał 2003 r.
Premie, nagrody i inne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy roczne, które - zgodnie z firmowymi przepisami płacowymi - uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego, wlicza się do niej w wysokości 1/12 kwot wypłaconych pracownikowi za rok poprzedzający miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Jeżeli w okresie, z którego ustala się podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, niektóre składniki wynagrodzenia zostały wypłacone zaliczkowo, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się te składniki wynagrodzenia w wysokości wypłaconej zaliczkowo. Natomiast po ich wyrównaniu podstawę wymiaru zasiłku przelicza się, uwzględniając te składniki i wyrównując wysokość zasiłku.
Przykład:
Zatrudniona w sklepie spożywczym zachorowała w maju 2003 r. Do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należało przyjąć wynagrodzenie za okres od listopada 2002 r. do kwietnia 2003 r. Oprócz płacy zasadniczej pracownica otrzymuje premię roczną, wypłacaną w dwóch ratach: pierwszej w październiku jako zaliczkę na poczet premii, w drugiej w czerwcu następnego roku jako wyrównanie do pełnej premii. Ponieważ od listopada 2002 r. do kwietnia 2003 r. pracownica dostała tylko zaliczkę na premię roczną, w podstawie wymiaru zasiłku uwzględnia się tylko tę zaliczkę. Po ostatecznym rozliczeniu premii i wypłaceniu drugiej raty podstawę wymiaru zasiłku, przysługującego w maju, należy ustalić ponownie, uwzględniając pełną kwotę rocznej premii i wyrównać zasiłek.
Jeżeli składniki wynagrodzenia uwzględniane w podstawie wymiaru zasiłku przysługują, lecz nie zostały wypłacone do czasu ostatecznego sporządzenia listy wypłat zasiłków chorobowych, do podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się te składniki wynagrodzenia w wysokości wypłaconej za poprzednie okresy. Wypłata tych składników wynagrodzenia po ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku nie powoduje ponownego ustalenia tej podstawy.
Przykład:
Pracownica była nieobecna w pracy z powodu choroby matki od 5 do 10 września 2003 r. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego należało przyjąć wynagrodzenie za okres od marca do sierpnia 2003 r. wraz z miesięczną premią regulaminową z tych miesięcy. Premia za sierpień została przyznana, lecz nie wypłacono jej do czasu sporządzenia listy wypłat zasiłków. Do podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego należało zatem przyjąć premię za marzec, kwiecień, maj, czerwiec oraz za lipiec w podwójnej wysokości. Późniejsze wypłacenie premii za sierpień nie powoduje przeliczenia podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego.
11. Ponowny zasiłek
W razie ponownego powstania prawa do zasiłku chorobowego podstawę jego wymiaru oblicza się na nowo, jeżeli przerwa między okresami jego pobierania trwała co najmniej trzy miesiące kalendarzowe. Miesiące kalendarzowe to pełne miesiące oznaczone w kalendarzu, czyli np. od 1 stycznia do 31 stycznia, od 1 lutego do 28 (29) lutego itd.
Przykład:
Pracownik chorował w styczniu 2003 r. i następnie w kwietniu 2003 r. Ponieważ między styczniem a kwietniem 2003 r. nie minęły trzy miesiące kalendarzowe (a jedynie dwa), do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego wypłacanego pracownikowi w kwietniu 2003 r. należało przyjąć tę samą podstawę wymiaru, którą przyjęto w styczniu 2003 r., czyli z okresu od lipca do grudnia 2002 r.
W razie zmiany rodzaju pobieranego zasiłku, jego podstawę wymiaru należy ustalić ponownie, nawet jeżeli okresy pobierania zasiłków następują po sobie bez przerwy lub z krótkimi przerwami.
Przykład:
Pracownica pobierała zasiłek chorobowy od 9 lipca do 7 sierpnia 2003 r. Jego podstawę stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od stycznia do czerwca 2003 r. Od 1 do 3 września 2003 r. pracownica miała prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu nagłego zamknięcia przedszkola pięcioletniego dziecka. Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego należy ustalić na nowo, ponieważ zmienił się rodzaj pobieranego świadczenia. Jego podstawę wymiaru liczy się z wynagrodzenia za okres od marca do sierpnia 2003 r.
Jeżeli okresy pobierania zasiłków przypadają w tym samym miesiącu, to - mimo zmiany rodzaju pobieranego zasiłku - jego podstawy wymiaru nie ustala się ponownie.
Przykład:
Pracownica była niezdolna do pracy z powodu choroby od 9 do 16 września 2003 r. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od marca do sierpnia 2003 r. Od 29 września 2003 r. zachorowało jej dziecko i uzyskała ona prawo do zasiłku opiekuńczego. Mimo że zmienił się rodzaj świadczenia, podstawy wymiaru zasiłku opiekuńczego nie należy ustalać odrębnie. A to dlatego, że okresy pobierania zasiłków przypadają w tym samym miesiącu. Zatem podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego też stanowi wynagrodzenie za okres od marca do sierpnia 2003 r.
12. Macierzyński po chorobowym
Jak wynika z obserwacji zarówno pracodawców, jak i ZUS, zdarza się często, że prawo do zasiłku macierzyńskiego powstaje po długotrwałej nieprzerwanej nieobecności pracownicy w pracy spowodowanej chorobą. Od dnia porodu następuje więc zmiana rodzaju pobieranego zasiłku z chorobowego na macierzyński. W takiej sytuacji podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego należy ustalać odrębnie.
Jeżeli w okresie ostatnich sześciu miesięcy, z których powinna być ustalana podstawa wymiaru tego zasiłku, pracownica otrzymywała przez każdy pełny miesiąc zasiłek chorobowy, to nie ma w tym okresie wynagrodzenia wypłaconego pracownicy, które mogłoby być przyjęte do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Wówczas, a także w razie urodzenia dziecka podczas urlopu wychowawczego, podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego należy ustalić stosując następujące zasady:
Jeżeli prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało bezpośrednio po zasiłku chorobowym, trwającym pełnych sześć miesięcy poprzedzających miesiąc porodu, do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego przyjmuje się wynagrodzenie z miesiąca, w którym powstało prawo do zasiłku macierzyńskiego. Należy wziąć wtedy pod uwagę wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie nawiązującym stosunek pracy, jeżeli przysługuje ono w stałej miesięcznej wysokości.
Przykład:
Pracownica księgarni od 1 kwietnia do 30 września 2003 r. była nieprzerwanie niezdolna do pracy w związku z zagrożoną ciążą. Pobierała w tym czasie zasiłek chorobowy. 1 października 2003 r. urodziła dziecko i od tej daty przebywa na urlopie macierzyńskim. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego powinno stanowić wynagrodzenie wypłacone za okres od kwietnia do września 2003 r. Pracownica otrzymuje stałe miesięczne wynagrodzenie 2000 zł. W związku z tym, że za okres od kwietnia do września 2003 r. nie dostała wynagrodzenia, gdyż była niezdolna do pracy, podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi wynagrodzenie za październik, określone w umowie o pracę. Jeżeli więc w umowie o pracę jest nadal określone wynagrodzenie w kwocie 2000 zł, to podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie faktycznie taka sama jak zasiłku chorobowego. Gdyby jednak wysokość tego wynagrodzenia została w umowie o pracę zmieniona, to podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie stanowiło to nowe, aktualne wynagrodzenie z października 2003 r. W takim wypadku podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie inna od podstawy zasiłku chorobowego.
Gdy pracownica otrzymuje wynagrodzenie zmienne, to do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego następującego bezpośrednio po zasiłku chorobowym lub przysługującego podczas urlopu wychowawczego należy przyjąć wynagrodzenie w przeciętnej miesięcznej wysokości, wypłaconej za miesiąc porodu pracownikom zatrudnionym u pracodawcy na takim samym lub podobnym stanowisku.
13. Po ustaniu zatrudnienia
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego po ustaniu zatrudnienia nie może przekraczać 200 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za poprzedni kwartał, ogłaszanego dla celów emerytalnych. Kwota tego ograniczenia jest ustalana na trzy miesiące od trzeciego miesiąca kwartału i wynosi od 1 września do końca listopada tego roku 4282,02 zł.
Zasada ta dotyczy nie tylko ustalania podstawy wymiaru zasiłków, do których prawo powstało już po ustaniu zatrudnienia, ale także tych, do których prawo powstało jeszcze podczas zatrudnienia i trwa po jego zakończeniu. Oznacza to, że jeżeli pracownik stał się niezdolny do pracy z powodu choroby podczas zatrudnienia i niezdolność ta trwa po ustaniu zatrudnienia, a podstawa wymiaru zasiłku przekracza ów limit, podstawa wymiaru zasiłku przysługującego od dnia następnego po ustaniu zatrudnienia jest ograniczana (obniżana) z urzędu do 200 proc. przeciętnego wynagrodzenia.
Przykład:
Umowa o pracę została rozwiązana 30 września 2003 r. Od 15 sierpnia 2003 r. pracownik przebywa na zwolnieniu lekarskim, wystawionym do 30 października 2003 r. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego w kwocie 700 zł ustalono z uwzględnieniem wynagrodzenia wypłaconego za okres od lutego do lipca 2003 r., co dało 5600 zł zasiłku miesięcznie brutto (80 proc. z 7000 zł). Wypłatę zasiłku po zakończeniu zatrudnienia od 1 października do 30 października 2003 r. przejął oddział ZUS. Ograniczył on podstawę wymiaru zasiłku chorobowego za ten okres do 4282,02 zł zł, czyli do 200 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za drugi kwartał 2003 r. Wysokość zasiłku chorobowego ustalonego przez ZUS wynosi więc 3425,62 zł miesięcznie brutto.
Ograniczenia podstawy wymiaru zasiłku przysługującego po ustaniu zatrudnienia dokonuje oddział ZUS, który przejmuje wypłatę zasiłku, właściwy dla miejsca zamieszkania byłego pracownika.
Źródło:Rzeczpospolita
Komentarze