Kontrole warunków, w jakich pracują osoby zatrudnione oraz stosowania wobec nich przepisów prawa, najczęściej wykonuje Państwowa Inspekcji Pracy. W istocie ta właśnie inspekcja przeprowadza takich kontroli najwięcej, co wynika z faktu, że jej powierzono nadzór nad przestrzeganiem całego prawa pracy oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednak nie ona jedna jest upoważniona i uprawniona do kontrolowania tych zagadnień.
Kodeks pracy w dziale pierwszym w rozdziale o nadzorze i kontroli przestrzegania prawa pracy stanowi, że nadzór ten i kontrolę - w tym przepisów i zasad bhp - sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy. Dalej natomiast jest mowa o tym, że nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna. Poza wymienionymi organami, nad przestrzeganiem prawa pracy i jej warunków czuwa też społeczna inspekcja pracy. Pierwszy kontakt z inspektorami pracodawca powinien nawiązać sam, zaraz po rozpoczęciu swojej działalności. Kodeks wymaga tego w art. 209. Zgodnie z nim, pracodawca rozpoczynający działalność musi - w terminie 30 dni od rozpoczęcia działalności - powiadomić właściwego inspektora pracy oraz właściwego państwowego inspektora sanitarnego o rodzaju i zakresie tej działalności. Ten obowiązek dotyczy także sytuacji, gdy pracodawca zmienia miejsce, rodzaj i zakres prowadzonej działalności, a szczególnie wtedy, gdy zmiany dotyczą technologii lub profilu produkcji mogących zwiększyć zagrożenie dla zdrowia pracowników. Niektórzy pracodawcy mogą być przez tych inspektorów zobowiązani do okresowego aktualizowania informacji o miejscu, rodzaju oraz zakresie działalności.
KARTA ZGŁOSZENIA PRACODAWCY
Inspekcja w pigułce - Państwa Inspekcja Pracy
Inspektor pracy ma prawo przeprowadzenia o każdej porze dnia i nocy, bez uprzedzenia, kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. Naruszenie przepisów daje inspektorowi prawo wydania nakazu (decyzji administracyjnej):
usunięcia stwierdzonych uchybień - gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
natychmiastowego wstrzymania prac lub skierowania pracowników lub osób do innych prac - gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub osób wykonujących te prace,
wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.
Jeżeli dopuszczenie do eksploatacji nowo wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia osób zatrudnionych, inspektor pracy zgłasza sprzeciw wobec jego uruchomienia. W innych sprawach inspektor pracy reaguje poprzez wystąpienie. Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika inspektor pracy ma prawo ukarać sprawcę mandatem lub wystąpić do sądu z wnioskiem o jego ukaranie.
Ważne jest też, że okręgowy inspektor pracy może nakazać zaprzestania działalności przez zakład pracy lub jego część, jeżeli stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników i nie da się go zlikwidować, stosując inne środki prawne przewidziane dla inspektora pracy.
Inspekcja pracy jest państwowym organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a działa na podstawie ustawy z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (zob. podstawa prawna). Do jej zadań należy:
nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bhp, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych oraz inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym,
kontrola przestrzegania przepisów bhp przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii,
uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy albo ich części w zakresie ustalonym w przepisach prawa pracy,
nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bhp przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy,
nadzór i kontrola przestrzegania wymagań bhp przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia,
nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców obowiązku wyposażania stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne oraz dostarczania pracownikom środków ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach,
analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy, na zasadach określonych w przepisach prawa pracy,
współdziałanie z organami ochrony środowiska w kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska,
kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, o których mowa w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. nr 76, poz. 811),
ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, gdy ustawa tak stanowi, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach przed kolegium do spraw wykroczeń w charakterze oskarżyciela publicznego,
opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie,
inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy,
udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy,
wnoszenie powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby - uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy.
To jeszcze nie wszystko. Działania PIP obejmują też nadzór i kontrolę:
zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
zagwarantowania przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów nie będących pracownikami,
zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przez jednostki organizujące pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecznych.
Co ważne, pracownicy tej inspekcji mają prawo przeprowadzania czynności kontrolnych wobec podmiotów, na rzecz których osoby fizyczne wykonują określoną pracę, bez względu na podstawę jej świadczenia. Te kontrole mogą odbywać się bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy.
Uchybienia do usunięcia
Konsekwencje stwierdzonych nieprawidłowości mogą być dla pracodawcy dość dokuczliwe. Wszystko, rzecz jasna, zależy od stopnia naruszenia przepisów. Od nich też zależy, z jakich praw skorzysta kontrolujący. Może on:
gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy - nakazać usunięcie stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie,
nakazać wstrzymanie prac, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace; skierować do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji - nakazy w tych sprawach należy wykonać natychmiast,
nakazać pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
nakazać w wypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju,
sprzeciwić się uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników; sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego części,
skierować wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione wyżej do pracodawcy lub Głównego Inspektoratu Pracy o usunięcie stwierdzonych naruszeń, a także w razie potrzeby o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.
Pracodawca może się oczywiście odwołać od tego, co stwierdzi inspektor. Odwołania od nakazów, sprzeciwów i innych decyzji inspektorów pracy są rozpatrywane przez okręgowego inspektora pracy, który prowadzi ewidencję pracodawców działających na terenie jego właściwości.
Orzecznictwo
Przepis art. 9 pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy uzasadnia wydanie nakazu usunięcia stwierdzonych uchybień dotyczących przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Na tej podstawie nie można żądać w drodze nakazu dostosowania obiektu budowlanego do wymagań określonych w rozporządzeniu ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
Wyrok NSA z 10 czerwca 1999 r. - II SA/Gd 1380/97 - Pr. Pracy 2000/5/37
Gdzie praca, tam inspektor
Nadzorem i kontrolą PIP są objęci wszyscy pracodawcy oraz inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne. Ponadto w zakresie swego działania współdziała ona ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi oraz ze społeczną inspekcją pracy. Z kolei policja, w razie uzasadnionej potrzeby oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującym, ma obowiązek, na wniosek inspektora pracy, udzielić mu stosownej pomocy.
Inspektor może wiele
Nie ma sensu krzywić się, kiedy inspektor pracy przyjdzie nie w porę. Dla niego każda jest dobra i o każdej ma prawo prowadzić szczegółową kontrolę. A skoro ma prawo, to znaczy, że nie można mu zabronić:
swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych,
przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy,
żądania od pracodawcy lub innego kontrolowanego podmiotu oraz od wszystkich pracowników lub osób, które pracodawca zatrudnia lub zatrudniał albo które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz kontrolowanego podmiotu, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą,
żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu, jak również dostarczenia mu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą,
żądania od pracodawcy lub innego podmiotu kontrolowanego przedłożenia akt osobowych oraz dokumentów związanych z zatrudnianiem pracowników lub innych osób wykonujących pracę na rzecz podmiotu kontrolowanego na innej podstawie niż stosunek pracy,
zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją,
utrwalania przebiegu i wyników oględzin, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku,
sporządzania niezbędnych dla kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby zażądania tego od podmiotu kontrolowanego,
sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę,
korzystania z pomocy biegłych i specjalistów.
To wszystko inspektor powinien móc wykonywać w dogodnych warunkach, które zapewnić mu musi kontrolowany. Nie powinien zwlekać z przedstawieniem żądanych dokumentów i materiałów. Powinien zapewnić terminowe udzielanie informacji przez osoby pracujące w firmie i dla niej, a także udostępnić urządzenia techniczne. Dobrze by tez było, aby inspektor na czas kontroli otrzymał oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem. Nie jest to bezwzględny wymóg. Ustawa mówi tylko, że tak być powinno, jeśli w zakładzie istnieją ku temu możliwości.
Nie tylko w biurze
Kontrolę przeprowadza się w siedzibie podmiotu kontrolowanego oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań. Nie będzie tez nic dziwnego w tym, jeśli pracodawca lub reprezentująca go osoba zostanie wezwana do jednostki PIP. Tam bowiem również można przeprowadzać kontrole. Natomiast na pewno, zanim inspektor do niej przystąpi, powinien zgłosić swoją obecność pracodawcy. Czy może tego nie zrobić? Może - gdy uzna, że to może wpłynąć na obiektywny wynik kontroli. Wniosek z tego taki, że nie można mieć do inspektora pretensji o brak zawiadomienia o rozpoczęciu kontroli, gdyż w takim przypadku stoi za nim prawo. Co ważne, może on swobodnie poruszać się po zakładzie, a nikt nie może żądać od niego przepustki czy go rewidować. Jego przepustką jest legitymacja.
Nie wystarczy machnąć legitymacją
Mimo wielu praw, inspektor ma też obowiązki. Przede wszystkim musi okazać legitymację służbową. I to w taki sposób, aby można było odczytać i zanotować jego dane osobowe. Warto mieć tego świadomość, gdy inspektor zechce poznać tożsamość kogokolwiek z pracujących.
Inspektor może mieć towarzystwo. Do kontroli może zaprosić biegłych i innych specjalistów, pod warunkiem jednak, że otrzymają do tego imienne upoważnienie głównego inspektora pracy lub okręgowego inspektora pracy. Ponadto kontrolującemu nie można zabronić współdziałania ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi i społeczną inspekcją pracy, działającymi w kontrolowanym przedsiębiorstwie. Inaczej można narazić się na zarzut utrudniania pracy inspektorowi, a to oznacza karę.
Co ustalone, to w protokole
Protokół z kontroli jest odzwierciedleniem stwierdzonych przez inspektora faktów. Nie ma tam miejsca na wyjaśnianie tych faktów. Powinien on zawierać:
nazwę pracodawcy w pełnym brzmieniu i jego adres oraz numer z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON),
imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy,
imię i nazwisko pracodawcy albo imię i nazwisko osoby lub nazwę organu reprezentującego pracodawcę,
datę rozpoczęcia działalności przez pracodawcę i datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu reprezentującego pracodawcę,
oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę,
informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy; informacji tej można nie podawać w przypadku, gdy kontrola związana jest z rozpatrzeniem skargi lub udziałem w przejmowaniu zakładów pracy lub ich części do eksploatacji,
opis stwierdzonych naruszeń prawa pracy w zakresie zagadnień objętych kontrolą oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla rozstrzygania spraw,
dane osoby legitymowanej oraz określenie czasu, miejsca i przyczyny legitymowania,
informację o pobraniu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji,
treść decyzji ustnych oraz informację o ich realizacji,
informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy,
liczbę i wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu,
informację o osobach, w których obecności przeprowadzano kontrolę,
wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu,
datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez pracodawcę albo osobę lub organ reprezentujący pracodawcę.
Protokół podpisuje inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz pracodawca albo osoba lub organ reprezentujący pracodawcę. Niezależnie jak pracodawca ocenia informacje zawarte w protokole, podpisać go powinien. Zresztą jeśli tego nie uczyni i tak nie uniknie wydania odpowiednich decyzji przez inspektora. Odmowa podpisania protokołu nie stanowi bowiem przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą. Pracodawca albo osoba lub organ reprezentujący pracodawcę ma oczywiście prawo zgłosić na piśmie, przed podpisaniem protokołu, zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole. Zastrzeżeń, a nie tłumaczeń, dlaczego stało się w zakładzie tak, a nie inaczej. Ma na to 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. Inspektor musi zbadać te zastrzeżenia. Jeśli uzna je za zasadne, musi zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu.
W przypadku niewydania decyzji, ustalenia z kontroli mogą być dokumentowane w formie notatki urzędowej.
Samokontrola przed wizytą
Pracodawca może sam siebie skontrolować. Na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Pracy opublikowano listy kontrolne, które mają umożliwić uzyskiwanie - według jednolitych kryteriów - minimum syntetycznej, jednorodnej i spójnej informacji o warunkach pracy i przestrzeganiu przepisów prawa pracy w kontrolowanych firmach. Listy udostępnione w internecie dotyczą zagadnień ogólnych (np. lista podstawowa) lub specjalistycznych (np. dotycząca służby zdrowia). Jak GIP wyjaśnia, pytania zawarte w listach kontrolnych dotyczą obszarów, w których występuje najwięcej nieprawidłowości. Co prawda, listy te są narzędziem inspektorów pracy podczas kontroli, ale GIP ma nadzieję, że pracodawcy wykorzystają je do samokontroli - nie czekając na wizytę inspektora pracy.
LISTA KONTROLNA PODSTAWOWA
Nakazy i sprzeciwy
W wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli oraz po przeprowadzeniu postępowania wynikającego z przepisów ustawy inspektor pracy:
wydaje nakazy i zgłasza wspomniane wcześniej sprzeciwy,
kieruje wystąpienia o usunięcie nieprawidłowości,
wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania przed sądem o ustalenie stosunku pracy z określonym pracownikiem,
podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.
Nakazy mają formę następujących decyzji: pisemnej, wpisu do dziennika budowy, ustnej. Decyzje te, z wyjątkiem ustnej, powinny zawierać także określenie podstawy prawnej, termin realizacji oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych. Wpis do dziennika budowy, kopia lub odpis tej decyzji stanowi załącznik do protokołu kontroli. Decyzje ustne służą usunięciu ujawnionych w toku kontroli nieprawidłowości w zakresie bhp, o ile można je usunąć podczas kontroli.
W przypadku, gdy zakład pracy posiada wydzielone terenowe jednostki organizacyjne, inspektor pracy wydaje decyzję, osobie nią kierującej, ale tylko wtedy, gdy usunięcie naruszeń przepisów prawa pracy nie wymaga decyzji pracodawcy, a także gdy nie można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa zagrażającego życiu lub zdrowiu pracowników.
W razie wniesienia odwołania od nakazu, np. zaprzestania na jakiś okres prowadzenia określonych prac czy skierowania pracowników do innych zajęć, inspektor pracy lub okręgowy inspektor pracy może, choć nie musi, wstrzymać wykonanie nakazu do czasu rozpatrzenia odwołania. Jest to możliwe pod warunkiem, że podjęte przez pracodawcę przedsięwzięcia wyłączają bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników. Z kolei sprzeciw dotyczący uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu inspektor zgłasza niezwłocznie po stwierdzeniu, że istnieje tam bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia przyszłych pracowników.
Orzecznictwo
Przepisy art. 9 pkt 1 i 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy nie dają podstaw do wydania nakazu przeprowadzenia postępowania powypadkowego.
Wyrok NSA z 1 lipca 1999 r. - II S.A./Lu 1100/98 - Pr. Pracy 2000/3/44
Pracodawca lub organ sprawujący nadzór nad przedsiębiorstwem lub inną jednostką organizacyjną państwową albo samorządową, do którego skierowano wystąpienie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić inspektora pracy o terminie i sposobie wykonania ujętych w wystąpieniu wniosków. Jeżeli ustalenia w toku kontroli wskazują na potrzebę zajęcia stanowiska przez naczelne lub centralne organy administracji państwowej albo organy samorządowe lub administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, wystąpienie o podjęcie niezbędnych decyzji kieruje odpowiednio główny inspektor pracy lub okręgowy inspektor pracy.
Ustawa wyjaśnia ponadto, że stosując zasady i tryb określony w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia inspektor pracy jest uprawniony do ścigania wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, a także innych wykroczeń, gdy ustawa tak stanowi. Bierze też udział w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.
Społeczny pod bokiem
W niektórych przedsiębiorstwach inspektor pracy może niemal bez przerwy czuwać nad bezpieczeństwem pracowników i przestrzeganiem ich praw. Jeśli w zakładzie pracy działa organizacja związkowa, wówczas pracodawca musi się liczyć z ewentualnością powołania przez pracowników - i spośród nich - społecznego inspektora pracy. Pracodawca powinien mieć świadomość, że pracownik wybrany do tej roli ma dość szerokie uprawnienia, bardzo zbliżone do przysługujących Państwowej Inspekcji Pracy, ponadto że nie wolno go za tę funkcję szykanować, pogarszając np. warunki pracy i że zarówno o wyborze, jak i odwołaniu społecznego inspektora pracy decyduje wyłącznie załoga. Czy pracodawca tego chce, czy nie, nie może zabronić utworzenia w przedsiębiorstwie społecznej inspekcji.
Społeczna inspekcja pracy
Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. Reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe - czytamy w ustawie z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (zob. podstawa prawna). Społeczna inspekcja nie jest państwowym organem. Kontroluje przestrzeganie prawa pracy i bezpiecznych warunków jej wykonywania wyłącznie na terenie zakładu pracy, w którym zostaje powołana. Zależnie od potrzeb, może w nim działać zakładowy społeczny inspektor pracy, mogą też oddziałowi (czy wydziałowi) inspektorzy, czy grupowi (powołani dla komórek organizacyjnych oddziałów). Społecznym inspektorem pracy może być pracownik danego zakładu pracy, który jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu. Zakładowe organizacje związkowe mogą postanowić, że społecznym inspektorem pracy może być również pracownik zakładu nie będący członkiem związku zawodowego.
Zakładowy społeczny inspektor pracy powinien posiadać co najmniej pięcioletni staż pracy w branży, do której zakład należy, i co najmniej dwuletni staż pracy w danym zakładzie, a oddziałowy lub grupowy społeczny inspektor pracy - co najmniej dwu letni staż pracy w tej branży i co najmniej jeden rok pracy w danym zakładzie.
Społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy. Wybierani są na cztery lata.
Orzecznictwo
Wybór społecznego inspektora pracy przez pracowników zakładu pracy nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej.
Postanowienie SN z 9 listopada 1995 r. - III PO 16/95 - OSNP 1996/12/176
Społeczny inspektor pracy w razie niewywiązywania się ze swoich obowiązków może być odwołany przed upływem jego czteroletniej kadencji. Swoją funkcję przestaje pełnić również w przypadku zrzeczenia się jej lub ustania stosunku pracy.
Pod społeczną lupą
Od bhp po układy zbiorowe pracy - oto rozpiętość zainteresowań społecznych inspektorów pracy. Zgodnie z ustawa mogą oni kontrolować:
stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,
przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Mają też prawo uczestniczyć:
w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,
w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych,
w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy,
Mogą ponadto opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolować realizację tych planów. Niewątpliwie ważne jest też to, że jednym z istotnych praw społecznych inspektorów pracy jest podejmowanie działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływanie na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, co niewątpliwie jest korzystne nie tylko dla samych pracowników, ale także pracodawców.
Społecznemu inspektorowi pracy nie można zakazać wstępu w dowolnej chwili do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy, by mógł wykonywać należące do niego zadania. Oczywiście może też żądać od kierownika zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) i od pracowników firmy, by przedstawili interesujące go informacje oraz okazali dokumenty w sprawach wchodzących w zakres jego działania. Inspektor ma natomiast obowiązek zachowania tajemnicy państwowej i służbowej.
Wnioski, zalecenia
O nieprzestrzeganiu przepisów z prawa pracy oraz zasad bezpiecznych i higienicznych warunków pracy społeczny inspektor powiadamia kierownika zakładu oraz oddziału (wydziału), jednocześnie zapisując swoje spostrzeżenia w księgach zaleceń i uwag W zakładzie pracy istnieje bowiem obowiązek posiadania zakładowych ksiąg zaleceń i uwag oraz oddziałowych (wydziałowe) ksiąg uwag, przeznaczonych do dokonywania w nich zapisów społecznych inspektorów. O tym, gdzie będą księgi przechowywane, musi zdecydować kierownik zakładu pracy. On też ma obowiązek udostępnienia ich do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy. Zapisy w księgach mają moc dokumentów urzędowych w postępowaniu przed organami państwowymi, a o tym, że należy usunąć opisane w księgach nieprawidłowości decyduje kierownik zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) i informuje o tym społecznego inspektora pracy.
Nie zawsze pracodawca odpowiada za złamanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Naruszają je także pracownicy. W takim przypadku społeczny inspektor pracy przypomina pracownikowi o obowiązku przestrzegania przepisów w tej dziedzinie. Może się zdarzyć, że ktoś posiada niedostateczną znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy i nie umie wykonywać pracy w sposób bezpieczny dla siebie lub innych. Inspektor ma prawo wówczas zwrócić się do kierownika właściwej komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od tej pracy. Potem zapoznaje go z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Stwierdzenie uchybień w przestrzeganiu prawa pracy i zasad bhp kończy się zaleceniami dla pracodawcy, odpowiednimi do wagi ustalonych nieprawidłowości. Zależnie od znaczenia stwierdzonych uchybień, społeczny inspektor pracy przede wszystkim zaleca, na piśmie, kierownikowi zakładu pracy usunięcie ich w określonym terminie. W przypadku bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy, inspektor występuje o natychmiastowe usunięcie tego zagrożenia. Co natomiast robi, gdy nikt nie podjął żadnych kroków w tej sprawie? Wydaje pisemne zalecenie wstrzymania pracy urządzenia technicznego lub określonych robót i zawiadamia o tym równocześnie zakładowe organizacje związkowe.
Kto, działając w imieniu zakładu pracy, narusza przepisy ustawy o społecznej inspekcji pracy, a w szczególności uniemożliwia działalność społecznego inspektora pracy, podlega karze grzywny do 2500 zł. Taka sama kara grozi za niewykonanie zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy. Orzekanie następuje na podstawie wniosku pochodzącego od inspektora pracy w trybie określonym w dziale VII kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Kierownik zakładu pracy może wnieść sprzeciw od zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy do właściwego inspektora pracy PIP. Sprzeciw wnosi się w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia zalecenia, a od zalecenia dotyczącego usunięcia bezpośredniego zagrożenia wypadkiem sprzeciw należy złożyć niezwłocznie.
Inspektor pod ochroną
Zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej. W okresie tym zakład pracy nie może wypowiedzieć pracownikowi pełniącemu funkcję społecznego inspektora pracy warunków pracy i płacy na jego niekorzyść, chyba że wypowiedzenie stało się konieczne z przyczyn, o których mowa w art. 43 kodeksu pracy. Chodzi o wypowiedzenie warunków pracy lub płacy w przypadku wprowadzenia nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy, czy też stwierdzenia orzeczeniem lekarskim utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo o niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania. Zasady te dotyczą także inspektorów, którzy są pracownikami zatrudnionymi na podstawie mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Zakład pracy jest obowiązany zapewnić społecznym inspektorom pracy odpowiednie warunki realizacji ich zadań. Koszty związane z działalnością społecznej inspekcji pracy ponosi zakład pracy.
Niekoniecznie po godzinach
Społeczni inspektorzy pracy powinni wykonywać swoje czynności w zasadzie poza godzinami pracy. Tym niemniej w razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach, społeczni inspektorzy pracy zachowują prawo do wynagrodzenia. W razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy. W szczególnie uzasadnionych wypadkach kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może podwyższyć wynagrodzenie, do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 60 godzin pracy.
W zakładach pracy, w których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W takiej sytuacji zakładowy społeczny inspektor pracy zachowuje przez czas pełnienia funkcji prawo do wynagrodzenia, jakie przysługiwało mu na stanowisku pracy zajmowanym w dniu oddelegowania, z uwzględnieniem zmian tego wynagrodzenia, jakie nastąpią w okresie oddelegowania.
Jak inspektor z inspektorem
Społeczni inspektorzy pracy współdziałają z Państwową Inspekcją Pracy i innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy w zakresie ustalonym ustawą oraz wytycznymi do działalności społecznych inspektorów pracy, które mogą być określane przez ogólnokrajowe organizacje związkowe, w przypadku zakładów podległych resortom obrony oraz spraw wewnętrznych ustalane w porozumieniu z właściwym ministrem.
Państwowa Inspekcja Pracy udziela pomocy społecznej inspekcji pracy w realizacji jej zadań, w szczególności przez poradnictwo prawne, specjalistyczną prasę oraz szkolenie. Inspektorzy pracy przeprowadzają kontrole wykonania zaleceń i uwag społecznych inspektorów pracy. Na umotywowany wniosek zakładowego społecznego inspektora pracy, uzgodniony z zakładowymi organizacjami związkowymi, dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników, inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole oraz wszczynają postępowanie w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika. W kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora PIP oraz w ich podsumowaniu ma prawo uczestniczyć zakładowy społeczny inspektor pracy.
Obowiązek udzielania społecznej inspekcji pracy pomocy w wykonywaniu jej zadań spoczywa na Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Urzędzie Dozoru Technicznego oraz innych organach nadzoru i kontroli warunków pracy.
Nadzór sanitarny - Państwowa Inspekcja Sanitarna
Pracodawca musi się liczyć także z kontrolami inspektorów sanitarnych. Wbrew pozorom nie interesuje ich tylko to, czy pracownicy pracują w higienicznych warunkach, ale także czy są dostatecznie chronieni przed zagrożeniem chorobami zawodowymi. I ta inspekcja, jak zresztą większość instytucji kontrolnych, ma wiele uprawnień. Może odwiedzić zakład pracy niemal w każdej chwili, a ten, kto utrudnia lub udaremnia działalność organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, podlega karze aresztu do 30 dni. Ograniczenia wolności lub grzywny.
Działalność tej inspekcji reguluje ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (zob. podstawa prawna). W myśl zawartych w niej regulacji, PIS stoi na straży zdrowia publicznego. Celem jej działalności jest ochrona ludzi przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Do zadań tej inspekcji należy m.in. sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny pracy. W tym wypadku kontrole inspekcji sanitarnej dotyczą utrzymania należytego stanu higienicznego zakładów pracy, warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy. Inspektorzy sanitarni mogą wydawać decyzje o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzje o braku podstaw do jej stwierdzenia. Ustawa upoważnia PIS także do opiniowania zgodności z warunkami sanitarnymi określonymi przepisami Unii Europejskiej przedsięwzięć i zrealizowanych inwestycji, których realizacja jest wspomagana przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ze środków pochodzących z funduszy Unii Europejskiej. O opinie te wnioskuje podmiot ubiegający się o pomoc finansową.
Trzeba ponadto wiedzieć, że na terenach jednostek organizacyjnych podległych ministrowi obrony narodowej, w rejonach zakwaterowania przejściowego jednostek wojskowych oraz w stosunku do wojsk obcych przebywających na terytorium Polski oraz przemieszczających się przez terytorium naszego kraju, zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonują organy Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, finansowanej z budżetu państwa.
O świcie i o północy...
I ten inspektor może przyjść do zakładu pracy o każdej porze dnia i nocy. W związku z wykonywaną kontrolą ma prawo wstępu do wszystkich pomieszczeń przedsiębiorstwa i urządzeń wchodzących w ich skład, do środków transportu i obiektów z nimi związanych, w tym również na statki morskie, żeglugi śródlądowej i powietrznej i wreszcie do obiektów znajdujących się w trakcie budowy. Nie można mu tego zabronić. Wręcz odwrotnie, należy mu ten wstęp ułatwić, a ponadto spełnić żądania o udzielenie pisemnych lub ustnych informacji, wezwać wskazane przez inspektora osoby do ich przesłuchania, ponadto przedstawić wskazane przez niego dokumenty i udostępnić wszelkie dane.
Inspektor sanitarny może też chcieć wejść do mieszkania, w którym jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna albo usługowa.
Zakład na kłódkę
W przypadku stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień. Inaczej rzecz się przedstawia, gdy na skutek niespełnienia określonych wymagań doszło do bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi. Wówczas inspektor sanitarny ma pełne prawo nakazać unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu użyteczności publicznej, wyłączenie z eksploatacji środka transportu albo podjęcie lub zaprzestanie innych działań. Decyzje w tych sprawach muszą być wykonane natychmiast.
Państwowy inspektor sanitarny ocenia także warunki pracy panujące w obiektach przedsiębiorstwa jeszcze przed rozpoczęciem prowadzenia w nich działalności. Może nawet zgłosić sprzeciw przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego. Prawo to przysługuje mu wtedy, gdy w toku wykonywanych czynności stwierdzi, że z powodu nieuwzględnienia obowiązujących wymagań higienicznych i zdrowotnych istnieje zagrożenie życia lub zdrowia ludzi. Pracodawcy powinni przy tym wiedzieć, że taki sprzeciw wstrzymuje dalsze działania w powyższych sprawach - do czasu wydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.
W przypadku wystąpienia nieprawidłowości, które leżą u podstaw sprzeciwu ww. sprawach, państwowi inspektorzy sanitarni są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środków transportu, maszyn i innych urządzeń, środków spożywczych, przedmiotów użytku, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, kosmetyków i innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi. Do postępowania zabezpieczającego stosowane są przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki, państwowy inspektor sanitarny, niezależnie od zastosowania wspomnianych wcześniej środków, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jednostkę albo organ powołany do sprawowania nad nią nadzoru. Wówczas trzeba (i jest to ustawowy obowiązek) w ciągu 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia odpowiedzieć na zawartą w nim treść, powiadamiając o podjętych i wykonanych czynnościach.
Wpis do książki
Inspektor zostawia ślad przeprowadzonej kontroli w dokumentach badanego zakładu. Zgodnie z ustawą, swoje doraźne zalecenia, uwagi i wnioski powinien wpisać do książki kontroli sanitarnej znajdującej się w zakładzie pracy Jej wzór, sposób prowadzenia i zasady dokonywania wpisów określił minister zdrowia i opieki społecznej w rozporządzeniu z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie książki kontroli sanitarnej (zob. podstawa prawna).
Książkę kontroli sanitarnej musi posiadać każdy zakład pracy (statek). Przepisy rozporządzenia wymagają, aby w przypadku, gdy poszczególne działy lub oddziały zakładu pracy znajdują się poza jego siedzibą lub w różnych obiektach w tej samej miejscowości, każdy z tych działów (oddziałów) posiadał osobną książkę kontroli.
Książka kontroli sanitarnej ma formę zeszytu, musi liczyć nie mniej niż 20 ponumerowanych stron. Podlega ona oparafowaniu, musi być opieczętowana na pierwszej i ostatniej stronie przez właściwego ze względu na siedzibę zakładu pracy (działu, oddziału) lub siedzibę armatora państwowego terenowego (portowego) inspektora sanitarnego. Książkę tę należy okazywać na każde żądanie organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także innych organów uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów do przeprowadzania kontroli przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych.
Po kontroli inspektor wpisuje do książki w szczególności takie dane, jak:
imię, nazwisko i stanowisko służbowe osoby, która przeprowadziła kontrolę,
datę i godzinę kontroli,
stwierdzone naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych,
wydane doraźne zalecenia, uwagi i wnioski oraz terminy ich wykonania,
podpis osoby przeprowadzającej kontrolę.
Pod wpisem dokonanym przez inspektora swój podpis musi złożyć kierownik zakładu pracy (statku) lub wyznaczony przez niego pracownik. Wpis nie zastępuje protokołu kontroli, który musi być sporządzony w przypadku stwierdzenia takiego naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, które staje się podstawą wydania decyzji administracyjnej lub powodem wszczęcia postępowania egzekucyjnego w administracji. Natomiast na pewno fakt sporządzenia takiego protokołu zostanie odnotowany w książce kontroli sanitarnej.
Kierownik zakładu pracy ma obowiązek zawiadomienia organu, który przeprowadził kontrolę, o usunięciu stwierdzonych naruszeń. Ma na to trzy dni od terminu wyznaczonego na zlikwidowanie wykrytych nieprawidłowości.
Opłaty za badania
Z racji charakteru przeprowadzanych kontroli, inspektor sanitarny może pobierać próbki do badań laboratoryjnych. Za badania laboratoryjne oraz inne czynności wykonywane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w związku ze sprawowaniem bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego pobierane są opłaty odpowiadające kosztom ich wykonania. Tak stanowi art. 36 ust. 1 ustawy o PIS. Opłaty ponosi osoba lub jednostka organizacyjna obowiązana do przestrzegania wymagań higienicznych i zdrowotnych. Taka jest generalna zasada, od której istnieje pewien wyjątek. Za badania laboratoryjne i inne czynności wykonywane w związku ze sprawowaniem bieżącego nadzoru sanitarnego nie płacą ci, u których w wyniku badań nie stwierdzono naruszenia wymagań higienicznych oraz zdrowotnych.
Zasady określania opłat zawiera zarządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 29 lipca 1992 r. w sprawie zasad ustalania wysokości opłat za badania i inne czynności wykonywane przez organy PIS (zob. podstawa prawna). Zgodnie z tymi przepisami, opłaty za badania i inne czynności wykonywane w stacjach sanitarno-epidemiologicznych powinny odpowiadać bezpośrednim i pośrednim kosztom ich wykonania. I tak, do kosztów bezpośrednich zalicza się faktyczne koszty obejmujące:
wynagrodzenie pracowników wykonujących badania i inne czynności, obliczane według godzinowych stawek osobistego zaszeregowania wraz z pochodnymi,
koszty materiałowe, a w szczególności koszty odczynników i innych materiałów pomocniczych,
koszty podróży służbowych pracowników związane z konkretnym badaniem lub wykonywaniem innych czynności,
wydatki związane z działalnością komisji rzeczoznawców.
Do kosztów tych dolicza się procentowy narzut, wynikający z pośrednich (ogólnych) kosztów utrzymania stacji sanitarno-epidemiologicznych, a w szczególności:
płac pracowników administracji i obsługi,
usług materialnych, w tym remontów, usług pocztowych, telekomunikacyjnych i pralniczych,
zużytej energii elektrycznej, wody i gazu,
zakupu, zużycia i konserwacji aparatury i sprzętu laboratoryjnego,
transportu.
Orzecznictwo
Pobrane opłaty za wykonane badania i inne czynności na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej następuje w drodze decyzji administracyjnej.
Uchwała SN z 31 stycznia 1995 r. - III AZP 11/94 - OSNP 1995/11/126
Ustawa zezwala także stacjom sanitarno-epidemiologicznym na zarabianie pieniędzy. Niezależnie od wykonywania zadań, które należą do ich ustawowego bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, mogą one w ramach prowadzonych środków specjalnych wykonywać badania, pomiary i inne czynności na zlecenie firm. Za te usługi płaci się należność wynikającą z umowy.
Skąd ta choroba
Kodeks pracy zobowiązał ministra zdrowia do ustalenia wykazu chorób zawodowych, których istnienie (bądź nie) stwierdza inspektor sanitarny. Wykaz ten zawiera rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (zob. podstawa prawna). Lista chorób zawodowych nie jest krótka, wymienia 26 ich rodzajów, z których niemała część dzieli się jeszcze na poszczególne odmiany chorób jednego rodzaju. W wykazie tym ujęto m.in. zatrucia wywołane określonymi substancjami chemicznymi, pylice płuc, alergiczny nieżyt nosa, przewlekłe choroby narządu głosu i słuchu, choroby wywołane promieniowaniem, nowotwory, choroby skóry, układu nerwowego, a także choroby wywołane stałym oddziaływaniem na pracowników, np. wysoką temperaturą czy podwyższonym ciśnieniem atmosferycznym.
Zgodnie z tym rozporządzeniem przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpoznawaniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się choroby ujęte właśnie w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia - jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, zwanego w okresie jego zatrudnienia we wspomnianych wcześniej warunkach narażenia zawodowego lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych.
Przy ocenie narażenia zawodowego uwzględniane są w odniesieniu do:
czynników chemicznych i fizycznych - rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i okres narażenia zawodowego,
czynników biologicznych - rodzaj czynnika, ustalenie czasu kontaktu oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika,
czynników o działaniu uczulającym (alergenów) - rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika,
sposobu wykonywania pracy - określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.
Ocenę narażenia zawodowego sporządza się na specjalnym formularzu, przy wykorzystaniu dokumentacji gromadzonej przez pracodawców i jednostki organizacyjne PIS, a także, jeśli postępowanie dotyczy aktualnego zatrudnienia, na podstawie oceny przeprowadzonej bezpośrednio u pracodawcy. Kto przeprowadza ocenę? Przede wszystkim lekarz. W związku z podejrzeniem choroby zawodowej jest to lekarz zgłaszający podejrzenie, jeżeli sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie. W trakcie ustalania rozpoznania choroby zawodowej jest to lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej. Takimi jednostkami są:
poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii medycznych;
przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego - w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i inwazyjnych;
jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby,
przychodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy;
katedry, poradnie i kliniki chorób zakaźnych i inwazyjnych akademii medycznych, a w odniesieniu do gruźlicy także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpoznawanie i leczenie gruźlicy.
Natomiast w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej ocenę narażenia zawodowego przeprowadza państwowy powiatowy inspektor sanitarny.
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika powinien dokonać pracodawca zatrudniający tego pracownika, a także lekarz, który podejrzewa chorobę zawodową u pracownika. Oczywiście ma pełne prawo zrobić to sam pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę. Osoba zatrudniona zgłasza swoje podejrzenia za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. Podejrzenia istnienia choroby zawodowej zgłasza się państwowemu inspektorowi sanitarnemu bądź inspektorowi pracy.
Inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje pracownika na badania. Powinien o tym powiadomić pracodawcę i jednostkę podstawową służby medycyny pracy sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, z którą pracodawca zawarł umowę w trybie określonym odrębnymi przepisami.
Od decyzji inspektora sanitarnego przysługuje odwołanie do wojewódzkiego inspektora sanitarnego, a od decyzji wojewódzkiego - skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Państwowy inspektor sanitarny ma obowiązek przesłać swoją decyzję:
zainteresowanemu pracownikowi,
pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej,
jednostce orzeczniczej zatrudniającej lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie;
właściwemu inspektorowi pracy.
Za co ten mandat
Tak, inspektorzy sanitarni mogą nakładać mandaty. Przez kogo, za co i w jaki sposób - to reguluje szczegółowo rozporządzenie prezesa Rady Ministrów w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (zob. podstawa prawna). Określa ono:
uprawnienie funkcjonariuszy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego,
wykaz wykroczeń, za które funkcjonariusze organów PIS są uprawnieni do nakładania grzywien,
zasady i sposób wydawania funkcjonariuszom organów PIS upoważnień do nakładania grzywien.
Funkcjonariusze inspekcji sanitarnej mogą nakładać grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone m.in. w:
art. 109-117 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń,
art. 35-38 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych,
art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach,
art. 51 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia,
art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach.
Kodeks wykroczeń
Rozdział XIII. Wykroczenia przeciwko zdrowiu
Art. 109. Par 1. Kto zanieczyszcza wodę służącą do picia lub do pojenia zwierząt, znajdującą się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludności w wodę, podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany. Par. 2. Tej samej karze podlega, kto umyślnie zanieczyszcza wodę w pływalni, kąpielisku lub w innym obiekcie o podobnym przeznaczeniu.
Art. 110. Kto zatrudnia przy pracy wymagającej bezpośredniego stykania się ze środkami spożywczymi osobę, która w myśl przepisów o zwalczaniu chorób nie może być zatrudniona przy tego rodzaju pracy lub której stan zdrowia utrudnia utrzymanie higieny osobistej, podlega karze grzywny.
Art. 111. Par. 1. Kto nie dopełnia obowiązku zapewnienia należytego stanu sanitarnego, zwłaszcza w zakresie utrzymania czystości oraz używania przez pracowników wymaganego ubioru:
1) w zakładzie produkującym lub wprowadzającym do obrotu środki spożywcze, używki, substancje dodatkowe dozwolone,
2) w miejscu uzyskiwania mleka,
podlega karze grzywny.
Par. 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie przestrzega warunków sanitarnych w produkcji lub w obrocie środkami spożywczymi, używkami lub substancjami dodatkowymi dozwolonymi.
Art. 112. Kto trudniąc się handlem okrężnym (obwoźnym, obnośnym) środkami spożywczymi lub używkami nie przestrzega wymagań sanitarnych albo wprowadza do obrotu środki spożywcze zabronione w takim handlu, podlega karze grzywny.
Art. 113. Kto nie zachowuje należytej czystości przy świadczeniu usług w zakładach żywienia zbiorowego, w kąpieliskach, zakładach fryzjerskich, kosmetycznych, pralniczych lub noclegowych albo kto dopuszcza do takich czynności osobę dotkniętą chorobą zakaźną, podlega karze grzywny.
Art. 114. Kto odmawia udzielenia organowi służby zdrowia wyjaśnień mogących mieć znaczenie dla wykrycia gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej lub źródła zakażenia albo dla zapobiegania szerzeniu się takich chorób, podlega karze grzywny albo karze nagany.
Art. 115. Par. 1 Kto, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej, podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany.
Par. 2. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej określonemu w par. 1 szczepieniu ochronnemu lub badaniu.
Art. 116. Par. 1. Kto, wiedząc o tym, że:
1) jest chory na gruźlicę, chorobę weneryczną lub inną chorobę zakaźną albo podejrzany o tę chorobę,
2) styka się z chorym na chorobę określoną w punkcie 1 lub z podejrzanym o to, że jest chory na gruźlicę lub inną chorobę zakaźną,
3) jest nosicielem zarazków choroby określonej w punkcie 1 lub podejrzanym o nosicielstwo, nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia, podlega karze grzywny albo karze nagany.
Par. 2. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobę małoletnią lub bezradną, nie dopełnia obowiązku spowodowania, aby osoba ta zastosowała się do określonych w par. 1 nakazów, zakazów, wskazań lub zarządzeń leczniczych.
Art. 117. Kto, mając obowiązek utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości, nie wykonuje swoich obowiązków lub nie stosuje się do wskazań i nakazów wydanych przez właściwe organy w celu zabezpieczenia należytego stanu sanitarnego i zwalczania chorób zakaźnych, podlega karze grzywny do 1500 złotych albo karze nagany.
Nakładanie takich kar nie może jednak odbywać się bez odpowiedniego upoważnienia. Pracodawcy powinni zatem sprawdzić, czy funkcjonariusz ma takie upoważnienie. Warto zatem wiedzieć, że wydaje je:
państwowy wojewódzki inspektor sanitarny - funkcjonariuszom wojewódzkiej stacji sanitarno-epidemiologicznej;
państwowy powiatowy inspektor sanitarny - funkcjonariuszom powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej;
państwowy graniczny inspektor sanitarny - funkcjonariuszom granicznej stacji sanitarno-epidemiologicznej.
Co w takim dokumencie powinno się znajdować? Na pewno data wydania, okres ważności, oznaczenie organu wydającego upoważnienie, powołanie podstawy prawnej; imię, nazwisko, stanowisko służbowe upoważnionego funkcjonariusza oraz numer legitymacji służbowej, określenie wykroczeń, za które funkcjonariusz jest upoważniony do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego i wreszcie określenie obszaru, na którym upoważnienie jest ważne. Musi ono być podpisane - oczywiście przez organ, który je wydał, oraz opatrzone jego pieczęcią.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1362 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. nr 35, poz. 163 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 1998 r. nr 106, poz. 668 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. nr 36, poz. 161 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 12, poz. 114 z późn. zm.).
Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 4 listopada 1985 r. w sprawie książki kontroli sanitarnej (Dz.U. nr 56, poz. 289).
Zarządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 29 lipca 2003 r. w sprawie zasad ustalania wysokości opłat za badania i inne czynności wykonywane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (MP nr 27, poz. 192).
Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. nr 132, poz. 1115).
Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. nr 174, poz. 1426).
Komentarze