Od 1 stycznia informowanie pracowników o ryzyku zawodowym oraz jego uprzednia ocena i dokumentowanie jest jedną z podstawowych powinności pracodawcy w zakresie przepisów o bhp.
Obowiązek ten nie jest czymś zupełnie nowym, choć od nowego roku został on ukształtowany nieco inaczej i nie pozostawia wątpliwości, jakie konkretnie działania powinien podjąć pracodawca, by nie narazić się na zarzut nieprzestrzegania przepisów z zakresu bhp, a nawet na odpowiedzialność odszkodowawczą wobec pracownika.
Według art. 226 kodeksu pracy, w brzmieniu obowiązującym do końca grudnia 2003 r., na pracodawcy spoczywał obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaną pracą. Pracodawca był zatem zobowiązany informować każdego pracownika o możliwości wystąpienia niepożądanych zdarzeń powodujących straty, a w szczególności zdarzeń skutkujących ujemnymi konsekwencjami dla zdrowia pracownika.
Artykuł 226 k.p. w obowiązującym dotychczas brzmieniu traktował ten obowiązek w sposób generalny. Nie precyzował go bowiem ani pod względem formy przekazania takiej informacji, ani też terminu, w jakim powinna ona dotrzeć do pracownika. Nie zobowiązywał także pracodawcy do podejmowania innych czynności, pozwalających na ocenę zagrożeń występujących w środowisku pracy.
Wprawdzie ogólne przepisy bhp, ujęte w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. (Dz.U. nr 129, poz. 844 z późn. zm.), obligowały pracodawcę do dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego (par. 39 ust. 1), to jednak dopiero teraz powinność ta stała się wymogiem ustawowym, wynikającym wprost z kodeksu pracy.
Teraz także dokumentowanie ryzyka
Według nowego brzmienia art. 226 k.p., pracodawca nie tylko informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, ale także ocenia i dokumentuje to ryzyko oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne, pozwalające na jego zmniejszenie. Zatem przepis ten, bez potrzeby odwoływania się do aktów wykonawczych, zakreśla granice ustawowych powinności w zakresie ryzyka zawodowego występującego w danym zakładzie pracy. Na marginesie należy zauważyć, że zmiana redakcji art. 226 k.p. jest konsekwencją wdrożenia do polskiego prawa postanowień ramowej Dyrektywy Rady 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy.
GP DORADZA
Poinformowanie pracownika o ryzyku i zasadach ochrony przed zagrożeniami powinno nastąpić przed dopuszczeniem pracownika do określonej pracy.
Informacja o ryzyku zawodowym
Pracownik powinien przede wszystkim zostać poinformowany o rodzajach czynników szkodliwych dla jego zdrowia oraz o innych uciążliwościach i niebezpieczeństwach występujących w środowisku pracy, a także o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych, jakie miały miejsce na danym lub podobnym stanowisku pracy, oraz o przyczynach i skutkach tych zdarzeń. Pracownik powinien być również poinstruowany o środkach zapobiegających zagrożeniom, w tym w szczególności o sposobach stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.
Przewidziany w art. 226 k.p. obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym dotyczy każdego pracownika, niezależnie od rodzaju zajmowanego stanowiska – wyrok SN z 2 października 2002 r., II SA/Wr 319/2000 (Pr. Pracy 2003/2/38). Ponadto obowiązek ten ma charakter ciągły. Informacja taka powinna być bowiem przekazana pracownikowi nie tylko w chwili podejmowania pracy, ale w każdym przypadku zmian w ryzyku zawodowym, pojawienia się nowych zagrożeń bądź też w razie zwiększenia prawdopodobieństwa niekorzystnego oddziaływania warunków pracy na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników.
Informacja o zagrożeniach występujących w zakładzie może być ogłoszona w dowolnym trybie przyjętym u danego pracodawcy, na przykład każdemu pracownikowi z osobna albo w formie obwieszczenia na tablicy ogłoszeń. Często praktykowaną formą jest przekazywanie informacji na piśmie za pisemnym pokwitowaniem odbioru złożonym do akt osobowych pracownika. Nie ma też przeszkód, aby pracodawcy, u których obowiązuje regulamin pracy, stosowną informację zamieścili w postanowieniach regulaminowych.
Poinformowanie pracownika o ryzyku i zasadach ochrony przed zagrożeniami powinno nastąpić przed dopuszczeniem pracownika do określonej pracy. Można to uczynić przykładowo w czasie przeprowadzania szkolenia wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, którego program powinien obejmować także tematykę dotyczącą zagrożeń występujących w środowisku pracy, oraz zasad zapobiegania ich skutkom.
Ocena ryzyka zawodowego
O ile przez pojęcie „ryzyko zawodowe” należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń mogących spowodować zagrożenie dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracownika, skutkujące wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową lub poniesieniem strat materialnych, o tyle ocena tego ryzyka polega na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń oraz wysokości prawdopodobnych szkód materialnych, a także strat związanych z utratą zdrowia lub życia.
W zakresie ogólnego obowiązku dokonywania oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego, występującego przy określonych pracach oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko, pracodawca w szczególności jest zobowiązany:
zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości,
zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących takich zagrożeń.
Pełne i fachowe dokonanie oceny ryzyka oraz określenie sposobów jego redukcji nie należy jednak do zadań łatwych. Wskazane jest zatem współdziałanie pracodawcy z osobami posiadającymi bardzo dobrą znajomość problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy, technologii i organizacji pracy. Mogą to być zarówno pracownicy u niego zatrudnieni, jak i specjaliści spoza zakładu. Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka powinny posiadać niezbędną wiedzę przede wszystkim w zakresie:
stosowanych w procesach pracy materiałów, urządzeń i metod pracy (technologii),
organizacji pracy, a także wzajemnych relacji między pracownikami w procesach pracy,
rodzajów, prawdopodobieństwa, częstotliwości występowania oraz czasu trwania zagrożeń,
skutków narażenia na określone czynniki oraz zagrożeń związanych z tym narażeniem,
norm i przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ryzyka związanego z narażeniem na określone czynniki.
Na każdym stanowisku pracy
Ocena ryzyka powinna być dokonywana przy tworzeniu nowych stanowisk pracy i wprowadzaniu nowych procesów technologicznych, a także po każdej jego zmianie oraz po zastosowaniu nowych urządzeń technicznych, materiałów i substancji, zmianie organizacji pracy i stanowisk pracy, jak również zmianie stosowanych środków ochronnych. Okresowo powinna być także przeprowadzana, na podstawie dokonanej wcześniej oceny, kontrola poziomu ryzyka występującego przy określonych pracach.
Aby ocenić poziom ryzyka zawodowego na określonym stanowisku pracy czy przy wykonywaniu danej pracy, należy zalecić uprzednie dokonanie ocen cząstkowych, tzn. ustalić ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa, jakie stwarzają poszczególne czynniki występujące przy wykonywaniu pracy na tym stanowisku. Jeśli u pracodawcy występują identyczne stanowiska pracy, na których praca wykonywana jest w takich samych warunkach, ocenę ryzyka można przeprowadzić na jednym z nich, odnosząc ją do stanowisk pozostałych. Ryzyko zawodowe powinno być oceniane zarówno na stałych stanowiskach pracy, jak i na niestacjonarnych.
Odpowiedzialność pracodawcy
Obowiązki pracodawcy wynikające z art. 226 k.p. mają kategoryczny charakter, co oznacza, iż dotyczą one wszystkich stanowisk pracy, zaś ich wykonanie nie jest uwarunkowane oceną danej pracy jako związanej z ryzykiem mieszczącym się lub odbiegającym od normalnego doświadczenia zawodowego. Ustawodawca nie pozostawia tych kwestii ani uznaniu pracodawcy, ani ze względu na przedmiot ochrony, jakim jest życie i zdrowie pracownika, nie zezwala na uchylenie lub zmianę zakresu obowiązków w drodze porozumienia stron.
Ze względu na to, że art. 226 k.p., wchodzi w skład systemu gwarancji prawnych służących zabezpieczaniu zdrowia i życia ludzkiego w procesie pracy, obowiązki pracodawcy w tym zakresie mają charakter bezwarunkowy, obciążając go niezależnie od sposobu spełniania świadczenia przez pracownika. Obowiązki te cechuje także niepodzielność, co oznacza, iż działania i zaniechania innych podmiotów, którymi pracodawca posiłkuje się w realizacji obowiązków z zakresu bhp, nie zwalniają go od odpowiedzialności za stan bhp w miejscu pracy.
Nieprzestrzeganie powinności określonych w art. 226 k.p. stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, sankcjonowane karą grzywny (art. 283 par. 1 k.p.). Ponadto brak poinformowania pracownika o zagrożeniach wynikających ze środowiska pracy i o obowiązku przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zapobiegającym tym zagrożeniom powoduje, w razie gdy dojdzie do wypadku przy pracy z winy pracownika, że pracodawca nie będzie mógł się zwolnić z obowiązku wypłaty pracownikowi świadczeń z tego tytułu.
Pracodawca może narazić się także na odpowiedzialność odszkodowawczą wobec pracownika. Może mieć to miejsce w sytuacji, gdy niepoinformowanie pracownika o zagrożeniach wynikających z wykonywanej pracy doprowadzi do szkody, np. straci on odporność organizmu na choroby. W takim przypadku będzie mógł dochodzić od pracodawcy odszkodowania na podstawie przepisów kodeksu cywilnego (art. 471 i nast. k.c.).
Wzór pisma pracodawcy:
Informacja pracodawcy o ryzyku zawodowym
związanym z pracą w zakładzie
Zawiadamiam, iż w zakładzie .......................................... przy wykonywaniu pracy w ........................................ (dziale, na stanowisku pracy) występuje ryzyko zawodowe wynikające z następujących zagrożeń: .............................................................., na następujących stanowiskach pracy:.............................................
W związku z powyższym należy tu stosować następujące zasady ochrony przed tymi zagrożeniami........................... (podstawa prawna art. 226 k.p.).
........................................
(podpis pracodawcy lub osoby działającej w jego imieniu)
Podstawa prawna
■ Ustawa z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 213, poz. 2018).
Źródło: Gazeta Prawna 2.01.2004
Komentarze