Inspektor pracy ma prawo przeprowadzić kontrolę o każdej porze dnia i nocy i bez uprzedzenia – we wszystkich podmiotach, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne. Inspektor pracy ma wiele uprawnień, jednak nie wolno mu rozpocząć czynności kontrolnych, jeżeli akurat w danej firmie trwa inna kontrola.
Zgodnie z art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807), nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy np.:
• ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej,
• przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy śledztwa lub dochodzenia,
• odrębne przepisy przewidują możliwość przeprowadzenia kontroli w toku prowadzonego postępowania dotyczącego przedsiębiorcy,
• przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.
W innych „zwyczajnych” przypadkach inspektor musi odstąpić od podjęcia czynności kontrolnych oraz ustalić z przedsiębiorcą termin przeprowadzenia kontroli po zakończeniu tej, którą w danej chwili przeprowadza inny organ.
Legitymacja nie wystarczy
Inspektor pracy może swobodnie poruszać się po zakładzie i nikt nie może żądać od niego przepustki czy go rewidować. Jego przepustką jest legitymacja, choć nie wyłącznie.
Legitymację musi okazać w taki sposób, aby można było odczytać i zanotować jego dane osobowe. Warto mieć tego świadomość, gdy inspektor zechce poznać tożsamość kogokolwiek z pracujących. Co ważne, od niedawna kontrolę przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (zob. słowniczek) można podjąć po okazaniu nie tylko legitymacji służbowej, ale także upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Tylko wyjątkowe okoliczności, wymagające niezwłocznego podjęcia czynności kontrolnych, pozwalają na przystąpienie do nich po okazaniu samej legitymacji. Jednak i wtedy upoważnienie do kontroli musi być przedstawione i to jak najszybciej – nie później niż w ciągu 3 dni od dnia jej podjęcia.
Upoważnienia wydają: główny inspektor pracy i jego zastępcy oraz okręgowi inspektorzy pracy i ich zastępcy.
Inspektorowi może towarzyszyć biegły i inny specjalista, ale pod warunkiem, że otrzymają do tego imienne upoważnienie głównego inspektora pracy lub okręgowego inspektora pracy. Ponadto kontrolującemu nie można zabronić współdziałania ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi i społeczną inspekcją pracy, działającymi w kontrolowanym przedsiębiorstwie. Inaczej można narazić się na zarzut utrudniania pracy inspektorowi, co podlega karze. Trzeba też mieć świadomość, że inspektor ma prawo zwrócić się o pomoc do policji.
SŁOWNICZEK
PRZEDSIĘBIORCA – osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
MIKROPRZEDSIĘBIORCA – to ten, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.
MAŁY PRZEDSIĘBIORCA – to ten, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro.
ŚREDNI PRZEDSIĘBIORCA to ten, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro.
UWAGA! Do wymienionych tu przedsiębiorców nie zalicza się tego, w którym inni przedsiębiorcy, Skarb Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego posiadają:
• 25 proc. i więcej wkładów, udziałów lub akcji;
• prawa do 25 proc. i więcej udziału w zysku;
• 25 proc. i więcej głosów w zgromadzeniu wspólników, walnym zgromadzeniu akcjonariuszy albo walnym zgromadzeniu spółdzielni.
Co może kontrolujący
Inspektor pracy ma prawo do:
• swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych,
• przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy,
• żądania od pracodawcy lub innego kontrolowanego podmiotu oraz od wszystkich pracowników lub osób, które pracodawca zatrudnia lub zatrudniał albo które wykonują lub wykonywały pracę na rzecz kontrolowanego podmiotu, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą,
• żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności zakładu, jak również dostarczenia mu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia analiz lub badań, gdy mają one związek z przeprowadzaną kontrolą,
• żądania od pracodawcy lub innego podmiotu kontrolowanego przedłożenia akt osobowych oraz dokumentów związanych z zatrudnianiem pracowników lub innych osób wykonujących pracę na rzecz podmiotu kontrolowanego na innej podstawie niż stosunek pracy,
• zapoznania się z decyzjami wydanymi przez inne organy kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacją,
• utrwalania przebiegu i wyników oględzin, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku,
• sporządzania niezbędnych dla kontroli odpisów lub wyciągów z dokumentów, jak również zestawień i obliczeń na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby zażądania tego od podmiotu kontrolowanego,
• sprawdzania tożsamości osób wykonujących pracę,
• korzystania z pomocy biegłych i specjalistów.
To wszystko inspektor powinien móc wykonywać w dogodnych warunkach, które zapewnić mu musi kontrolowany. Nie powinien zwlekać z przedstawieniem żądanych dokumentów i materiałów. Powinien zapewnić terminowe udzielanie informacji przez osoby pracujące w firmie i dla niej, a także udostępnić urządzenia techniczne. Dobrze też jest, jeśli inspektor na czas kontroli otrzyma oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem. Nie jest to bezwzględny wymóg. Według przepisów tak być powinno, jeśli w zakładzie istnieją ku temu możliwości.
Treść upoważnienia do kontroli
• podstawa prawna przeprowadzenia kontroli,
• oznaczenie organu kontroli,
• imię i nazwisko, stanowisko służbowe osoby upoważnionej do przeprowadzenia kontroli oraz numer jej legitymacji służbowej,
• zakres przedmiotowy kontroli,
• oznaczenie kontrolowanego przedsiębiorcy,
• wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu zakończenia kontroli,
• podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji,
• pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego przedsiębiorcy,
• data i miejsce wystawienia upoważnienia.
Uchybienia do usunięcia
Konsekwencje stwierdzonych nieprawidłowości mogą być dla pracodawcy dość dokuczliwe. Wszystko, rzecz jasna, zależy od stopnia naruszenia przepisów. Od nich też zależy, z jakich praw skorzysta kontrolujący. Może on:
• gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy – nakazać usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym w nakazie terminie,
• nakazać wstrzymania prac, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace; skierować do innych prac pracowników lub inne osoby dopuszczone do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub inne osoby dopuszczone do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby te nie posiadają odpowiednich kwalifikacji – nakazy w tych sprawach muszą być wykonane natychmiast,
• nakazać pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi,
• nakazać, w razie stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników, zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju,
• sprzeciwić się uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy albo jego części, jeżeli z powodu nieuwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploatacji mogłoby spowodować bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników – taki sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego części,
• skierować wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wcześniej wymienione do pracodawcy lub Głównego Inspektoratu Pracy o usunięcie stwierdzonych naruszeń, a także w razie potrzeby o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych.
RADZIMY
Spróbuj przeprowadzić samokontrolę. Dzięki niej można sprawdzić, co w firmie nie odpowiada wymaganiom prawa pracy i zawczasu usunąć nieprawidłowości. Pomocne w tym mogą być listy kontrolne dostępne na stronach internetowych Państwowej Inspekcji Pracy (www.gip.pl), którymi inspektorzy pracy kierują się podczas kontroli.
Nie utrudniaj pracy inspektorowi. Można za to zapłacić karę.
Podpisz protokół, nawet jeżeli nie zgadzasz się z jego treścią. Brak podpisu nie powstrzyma inspektora przed wydaniem decyzji, którą będzie chciał wydać. Do protokołu możesz natomiast wnieść swoje zastrzeżenia.
Nakazy, sprzeciwy, wystąpienia
W wyniku ustaleń dokonanych w trakcie kontroli oraz po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego inspektor pracy:
• wydaje nakazy i zgłasza wspomniane wcześniej sprzeciwy,
• kieruje wystąpienia o usunięcie nieprawidłowości,
• wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania przed sądem o ustalenie stosunku pracy z określonym pracownikiem,
• podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.
Nakazy mają formę następujących decyzji: pisemnej, wpisu do dziennika budowy, ustnej. Decyzje te, z wyjątkiem ustnej, powinny zawierać także określenie podstawy prawnej, termin realizacji oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych. Wpis do dziennika budowy, kopia lub odpis tej decyzji stanowi załącznik do protokołu kontroli. Decyzje ustne służą usunięciu ujawnionych w toku kontroli nieprawidłowości w zakresie bhp, o ile można je usunąć podczas kontroli. Obowiązkiem pracodawcy jest poinformowanie okręgowego inspektoratu pracy o tym, jak wykonał decyzje wydane po kontroli – z upływem terminów w nich określonych.
Jeżeli zakład pracy posiada wydzielone terenowe jednostki organizacyjne, inspektor pracy wydaje decyzję osobie nią kierującej, ale tylko wtedy, gdy usunięcie naruszeń przepisów prawa pracy nie wymaga decyzji pracodawcy, a także gdy nie można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa zagrażającego życiu lub zdrowiu pracowników.
W razie wniesienia odwołania od nakazu – np. zaprzestania na jakiś okres prowadzenia określonych prac czy skierowania pracowników do innych zajęć – inspektor pracy lub okręgowy inspektor pracy może, choć nie musi, wstrzymać wykonanie nakazu do czasu rozpatrzenia odwołania. Jest to możliwe, pod warunkiem że podjęte przez pracodawcę przedsięwzięcia wyłączają bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników. Z kolei sprzeciw dotyczący uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu inspektor zgłasza niezwłocznie po stwierdzeniu, że istnieje tam bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia przyszłych pracowników.
Pracodawca lub organ sprawujący nadzór nad przedsiębiorstwem lub inną jednostką organizacyjną państwową albo samorządową, do którego skierowano wystąpienie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić inspektora pracy o terminie i sposobie wykonania ujętych w wystąpieniu wniosków. Jeżeli ustalenia w toku kontroli wskazują na potrzebę zajęcia stanowiska przez naczelne lub centralne organy administracji państwowej albo organy samorządowe lub administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, wystąpienie o podjęcie niezbędnych decyzji kieruje odpowiednio główny inspektor pracy lub okręgowy inspektor pracy.
Pracodawca może się oczywiście odwołać od tego, co stwierdzi inspektor. Odwołania od nakazów, sprzeciwów i innych decyzji inspektorów pracy są rozpatrywane przez okręgowego inspektora pracy, który prowadzi ewidencję pracodawców działających na terenie jego właściwości.
Jak się odwołać od nakazu
1 Trzeba podpisać protokół pokontrolny i przyjąć wydany przez niego nakaz, niezależnie od oceny ustaleń inspektora pracy. Zastrzeżenia do ustaleń zawartych w protokole można zgłosić (na piśmie) w ciągu 7 dni.
2 Zanim się odwołasz – przemyśl dokładnie treść odwołania. Po zakończeniu kontroli jest trochę czasu na spokojne przeanalizowanie nakazu sformułowanego w decyzji wydanej przez inspektora.
3 Poproś o zmianę lub uchylenie decyzji.
4 Nie spóźnij się. Odwołanie do Okręgowego Inspektoratu Pracy należy złożyć w ciągu 14 dni od otrzymania nakazu.
Co w protokole
Protokół z kontroli jest odzwierciedleniem stwierdzonych przez inspektora faktów. Nie ma tam jednak miejsca na ich wyjaśnianie. Dokument ten powinien zawierać:
• nazwę pracodawcy w pełnym brzmieniu i jego adres oraz numer z krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON),
• imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe inspektora pracy,
• imię i nazwisko pracodawcy albo imię i nazwisko osoby lub nazwę organu reprezentującego pracodawcę,
• datę rozpoczęcia działalności przez pracodawcę i datę objęcia stanowiska przez osobę lub powołania organu reprezentującego pracodawcę,
• oznaczenie dni, w których przeprowadzano kontrolę,
• informację o realizacji uprzednich decyzji i wystąpień organów Państwowej Inspekcji Pracy oraz wniosków, zaleceń i decyzji innych organów kontroli i nadzoru nad warunkami pracy; informacji tej można nie podawać w przypadku, gdy kontrola związana jest z rozpatrzeniem skargi lub udziałem w przejmowaniu zakładów pracy lub ich części do eksploatacji,
• opis stwierdzonych naruszeń prawa pracy w zakresie zagadnień objętych kontrolą oraz inne informacje mające istotne znaczenie dla rozstrzygania spraw,
• dane osoby legitymowanej oraz określenie czasu, miejsca i przyczyny legitymowania,
• informację o pobraniu próbek surowców i materiałów używanych, wytwarzanych lub powstających w toku produkcji,
• treść decyzji ustnych oraz informację o ich realizacji,
• informację o liczbie i rodzaju udzielonych porad z zakresu prawa pracy,
• liczbę i wyszczególnienie załączników stanowiących składową część protokołu,
• informację o osobach, w których obecności przeprowadzano kontrolę,
• wzmiankę o wniesieniu lub niewniesieniu zastrzeżeń do treści protokołu,
• datę i miejsce podpisania protokołu przez osobę kontrolującą oraz przez pracodawcę albo osobę lub organ reprezentujący pracodawcę.
Protokół podpisuje inspektor pracy prowadzący kontrolę oraz pracodawca albo osoba lub organ reprezentujący pracodawcę. Niezależnie od tego, jak pracodawca ocenia informacje zawarte w protokole, podpisać go powinien. Zresztą jeśli tego nie uczyni i tak nie uniknie wydania odpowiednich decyzji przez inspektora. Odmowa podpisania protokołu nie stanowi bowiem przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy przysługujących mu środków prawnych. Nie znaczy to jednak, że kontrolowany nie ma prawa zgłosić na piśmie, przed podpisaniem protokołu, zastrzeżeń do ustaleń w nim zawartych. Zastrzeżeń, a nie tłumaczeń, dlaczego stało się w zakładzie tak, a nie inaczej. Ma na to 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. Inspektor musi zbadać te zastrzeżenia. Jeśli uzna je za zasadne, musi zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu.
Jeżeli wizyta inspektora nie zakończy się wydaniem przez niego decyzji, ustalenia z kontroli mogą być dokumentowane w formie notatki urzędowej.
Komentarze