Uspołecznione zakłady nie płacą odszkodowań Krystyna Hajduk-Popławska Ustawa o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych stawia w gorszej sytuacji poszkodowanych pracowników uspołecznionych zakładów pracy. Po opublikowaniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego Zakład Ubezpieczeń Społecznych przejmie pełną odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wszystkich poszkodowanych pracowników. Trybunał Konstytucyjny 24 kwietnia 2002 r. rozpoznał połączone pytania prawne oraz wniosek Sądu Rejonowego – Sądu Pracy w Koźlu, Sądu Okręgowego w Częstochowie i Związku Pracodawców Przedsiębiorstw Przemysłu Obronnego i Lotniczego o zbadanie, czy art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) jest zgodny z art. 2 oraz z art. 32 Konstytucji RP. Analiza prawna Pytanie prawne powstało w związku z konkretnym, zaskarżonym wyrokiem, gdzie kwestia charakteru pozwanego (uspołeczniony czy nieuspołeczniony) jest istotna do rozstrzygnięcia
sprawy, gdyż w obecnym stanie faktyczno-prawnym pojawia się sprzeczność między art. 32 konstytucji i art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy wypadkowej. Artykuł 32 ustawy wypadkowej stanowi, że jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci przysługuje: • pracownikom uspołecznionych zakładów pracy i członkom ich rodzin – od zakładu pracy, • pracownikom nieuspołecznionych zakładów pracy i członkom ich rodzin – od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Taka regulacja, a właściwie pozostawienie jej w porządku prawnym, mimo dokonania wielu transformacji ustrojowych, budzi poważne wątpliwości. Pojęcie zakładu pracy w Kodeksie pracy zostało zastąpione pojęciem pracodawcy. Ustawa wypadkowa uzależnia wypłatę odszkodowania od posiadania przymiotu „uspołecznionego” (lub „nieuspołecznionego”). Wnioskodawca podniósł, że w orzecznictwie Trybunału można spotkać szeroki wywód na temat zakresu podmiotowego zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji RP. Stwierdził również, iż zakres ten rozciągnięty został na „ogół osób”, objął zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie zwracał uwagę na związek, jaki zachodzi między zasadą równości wobec prawa a zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażonej w art. 2 konstytucji. Obie zasady w znacznym stopniu nakładają się na siebie. Różnicowanie podmiotów prawa jest dopuszczalne na gruncie zasady równości, jeżeli służy realizacji zasady sprawiedliwości społecznej. Trudno doszukać się dopuszczalnej konstytucyjnie przyczyny wprowadzenia, a raczej pozostawienia w porządku prawnym regulacji, zgodnie z którą za wypadek przy pracy u uspołecznionego pracodawcy odszkodowanie ma wypłacać i finansować z własnych środków ten pracodawca, natomiast za wypadek u nieuspołecznionego pracodawcy zapłaci ZUS. Z artykułu 2 Konstytucji RP wynika zasada przyzwoitej legislacji obowiązująca w demokratycznym państwie prawa, a z niej nakaz określoności przepisów prawa. W ocenie sądu pytającego istniejąca praktycznie niemożliwość jednoznacznej interpretacji pojęcia uspołecznionego zakładu pracy skutkuje niekonstytucyjnością regulacji zawartej w art. 32 ustawy wypadkowej. Głosy stron Reprezentująca sąd w Kędzierzynie-Koźlu sędzia Anna Korwin-Piotrowska była zdania, że nierówność wprowadzona w art. 32 ustawy wypadkowej dotyczy nie tylko pracodawców, ale także pracowników, którzy nie odważą się procesować ze swoim pracodawcą m.in. w obawie przed utratą pracy. Pozwy wnoszą do sądów tylko ci, co już nie pracują u tego pracodawcy i w stosunku do którego postało roszczenie. Pracownicy nieuspołecznionych zakładów pracy nie są na to narażeni, bo występują do ZUS.
Podstawą wypłacenia odszkodowania poszkodowanym powinna być umowa ubezpieczenia od odpowiedzialności za wypadki przy pracy. Składki pobiera ZUS. Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien wypłacać odszkodowanie ubezpieczonym pracownikom bez względu na status firmy. Występujący z ramienia Sejmu poseł Wojciech Szalama był zdania, że art. 32 ustawy wypadkowej jest niezgodny z art. 2 i 32 Konstytucji RP. Poinformował Trybunał, że zostało wystosowane odpowiednie zapytanie do rządu w tej kwestii, jest także zapowiedź nowej ustawy, ale projekt jeszcze nie wpłynął do Sejmu. W imieniu Prokuratora Generalnego występowała prok. Zofia Wężyk, według, której art. 32 ustawy wypadkowej jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP i zgodny z art. 32 konstytucji. Jej zdaniem art. 32 konstytucji dotyczy równości wobec prawa osób fizycznych, ale nie jest jasne, czy dotyczy również osób prawnych. Ponadto w tegorocznym budżecie nie ma żadnych przewidzianych kwot na wypłatę odszkodowań. Zofia Wężyk powoływała się również na niebezpieczeństwo powstania luki prawnej w przypadku uznania przez Trybunał niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Przedstawiciele Sejmu i Prokuratora Generalnego zwrócili się do Trybunału o odroczenie wejścia w życie wyroku, gdyby ten uznał niekonstytucyjność art. 32 ustawy wypadkowej ze względu na brak w budżecie zarezerwowanych kwot na ewentualne wypłaty odszkodowań przez ZUS. Poseł W. Szalama wyjaśnił, że jego wypowiedź dotycząca trwających prac nad projektem ustawy regulującej wypadki przy pracy i choroby zawodowe miała charakter informacyjny. Rząd zamierza wprowadzić ją w życie od 1 stycznia 2003 r. Wyrok Trybunału Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zaskarżony przepis art. 32 ust. 2 pkt 1 ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji RP, ponieważ wprowadza nierówne traktowanie pracodawców oraz osób uprawnionych do odszkodowania. Trybunał uznał, iż zasada równości wobec prawa wyrażona w art. 32 Konstytucji RP dotyczy zarówno osób fizycznych, jak i innych podmiotów, w tym także uspołecznionych i nieuspołecznionych zakładów pracy. Nierówne traktowanie pracodawców w zaskarżonych przepisach przekłada się nie tylko na sytuację prawną tych podmiotów, lecz także na ich pracowników. W takich samych sytuacjach faktycznych muszą oni dochodzić swoich roszczeń od różnych podmiotów. Brak w przepisach prawnych definicji legalnej uspołecznionego zakładu pracy narusza reguły przyzwoitej legislacji oraz zaufania obywatela do państwa i stanowionego prawa. Wyrok jest prawomocny i ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.