I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE
Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy, podstawowe działania urzędu mają charakter kontrolno-nadzorczy i prewencyjny. Skoncentrowane są przede wszystkim na branżach i zakładach pracy, w których występuje - zdiagnozowany wcześniej - zły stan ochrony pracy. Ponadto, na coraz większą skalę, podejmujemy zadania diagnozujące i monitorujące ochronę pracy. Ukierunkowane są one na zbadanie sytuacji w wybranych obszarach, ustalenie skali i rodzaju występujących problemów oraz zaplanowanie i podjęcie działań zapobiegawczych. M.in. z powyższych względów, oprócz programów jednorocznych opracowywane są wieloletnie programy działania PIP. Pierwszy program wieloletni obejmował lata 2001-2003. Niniejszy dokument zawiera program działań PIP w latach 2004-2006. Realizacja programu, niemal w całości, przebiegać będzie w warunkach pod wieloma względami odmiennych od dotychczasowych, co wynika przede wszystkim z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Przed Państwową Inspekcją Pracy stają wyzwania związane zarówno z koniecznością dostosowania jej metod i form działania do standardów obowiązujących inspekcje krajów członkowskich, jak i wynikające z harmonizacji prawa pracy obowiązującego w Polsce z prawem unijnym. W związku z powyższym na coraz większą skalę wprowadzamy także pozakontrolne formy działań, szczególną wagę przywiązując do szeroko rozumianej promocji ochrony pracy, stanowiącej ważny element działań prewencyjnych.
II. PROGRAM DZIAŁAŃ DŁUGOFALOWYCH
Formułując zamierzenia na lata 2004-2006 przeanalizowano: wyniki dotychczasowej działalności kontrolno-nadzorczej i prewencyjnej; dane statystyki publicznej w zakresie wypadków przy pracy i warunków pracy; ponad 200 propozycji do Programu, zgłoszonych przez ministerstwa i urzędy centralne, organa nadzoru i kontroli warunków pracy, stowarzyszenia, związki zawodowe, organizacje pracodawców, ośrodki naukowo-badawcze. W Programie uwzględnione zostały: uwagi i zalecenia formułowane podczas posiedzeń komisji sejmowych i Rady Ochrony Pracy; · standardy obowiązujące w inspekcjach pracy krajów członkowskich Unii Europejskiej oraz zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy. Na lata 2004 – 2006, na szczeblu krajowym, przyjęte zostały następujące priorytety w działalności PIP: Poprawa praworządności w stosunkach pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, takim jak np. praca „na czarno” czy niewypłacanie wynagrodzeń. Koncentracja działań kontrolno-nadzorczych na dziedzinach gospodarki i konkretnych zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych. Podejmowanie na coraz szerszą skalę działań o charakterze prewencyjnym, w tym promocja zagadnień ochrony pracy. Priorytety powyższe znalazły odzwierciedlenie w wieloletnim programie działania na lata 2004-2006, ujmującym zadania realizowane w formie kompleksowych działań o charakterze kontrolnym i doradczo-prewencyjnym: I. Kampania – Zapobieganie upadkom z wysokości 2004 r. – budownictwo 2005 r. – przemysł stoczniowy 2006 r. – energetyka zawodowa. II. Poprawa stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w przemyśle spożywczym 2004 r. - przetwórstwo owocowo-warzywne; 2005 r. - przetwórstwo mleka 2006 r. - młynarstwo. III. Wzmożony nadzór w zakładach różnych branż charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń. IV. Poprawa stanu przestrzegania prawa pracy, w tym bhp, w mikroprzedsiębiorstwach branży produkcyjnej (zatrudniających do 9 pracowników): 2004 r. – produkcja drewna i wyrobów z drewna; 2005 r. – produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych; 2006 r. – produkcja metalowych wyrobów gotowych. V. Realizacja przez pracodawców obowiązku oceny ryzyka zawodowego, zwłaszcza w zakładach o znacznym stopniu zagrożeń. VI. Działania na rzecz prawidłowego wypłacania wynagrodzeń i innych świadczeń należnych pracownikom, ze szczególnym uwzględnieniem branż o najwyższej skali naruszeń w tym zakresie. Zadania ujęte w programie wieloletnim będą realizowane przez wszystkie okręgowe inspektoraty pracy. Ich realizacja będzie koordynowana centralnie przez Główny Inspektorat Pracy, a dobór podyktowany był: znacznym nasileniem zagrożeń – upadki z wysokości, zagrożenia w przemyśle spożywczym, w małych zakładach przetwórstwa przemysłowego; skalą nieprawidłowości przybierającą charakter patologii – niewypłacanie wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy; szczególnym znaczeniem oceny ryzyka zawodowego, jako istotnego elementu prewencji.
III.1. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ KONTROLNO-NADZORCZYCH UJĘTYCH W PROGRAMIE ROCZNYM
Oprócz działań długofalowych, ustalono także plan zadań jednorocznych przewidzianych do realizacji w 2004 r. Są to: kontrole problemowe i egzekwujące poprawę przestrzegania prawa, kontrole o charakterze diagnozującym (monitorującym) wybrane zagadnienia ochrony pracy, kontrole realizowane w ramach zadań własnych okręgowych inspektoratów pracy. Kontrole problemowe i egzekwujące przestrzeganie prawa prowadzone będą w obszarach charakteryzujących się znaczną skalą naruszeń prawa lub występowaniem problemów wymagających skoordynowanych działań urzędu w skali kraju. W obszarze bezpieczeństwa pracy przewiduje się kontrole ukierunkowane na likwidację zagrożeń: w zakładach: w których występują w dużych ilościach chemiczne substancje niebezpieczne: wytwarzania, konfekcjonowania i dystrybucji środków chemii gospodarczej: w energetyce zawodowej przy: dystrybucji gazu: przesyle, rozdziale i dystrybucji energii elektrycznej, w zakładach zajmujących się odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych, w szczególności azbestu w gospodarstwach rolnych. Zaplanowano także prowadzenie kontroli ukierunkowanych na ocenę spełniania wymagań zasadniczych dotyczących obrabiarek do drewna i urządzeń spalających paliwa gazowe, a także środków ochrony indywidualnej. Kontrole w zakresie prawnej ochrony pracy obejmą następujące grupy zagadnień: przestrzeganie przepisów dot. zatrudniania pracowników, z uwzględnieniem problematyki „pracy na czarno”; przestrzeganie przepisów o rozwiązywaniu stosunków pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników, przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania młodocianych, przestrzeganie przepisów o czasie pracy. Zaplanowane zostały także kontrole dotyczące zarówno przepisów prawnej ochrony pracy, jak i zagadnień bezpieczeństwa pracy w: zakładach opieki zdrowotnej, placówkach handlu detalicznego, szczególnie w supermarketach, na stacjach paliw płynnych, zwłaszcza stacjach autogazu. Jak co roku, ze względu na szczególną wagę społeczną tej problematyki, prowadzone będą kontrole: wykonywania przez pracodawców wyroków sądów pracy, zatrudniania osób niepełnosprawnych. Kontrole diagnozujące to monitoring wybranych zagadnień ochrony pracy, w celu uzyskania - w niezbędnym zakresie - jednolitych danych umożliwiających ukierunkowanie ewentualnych działań kontrolnych i prewencyjnych w latach następnych. Kontrole te będą realizowane, zależnie od specyfiki tematu, przez wybrane okręgowe inspektoraty pracy i nadzorowane centralnie. Dotyczyć będą bezpieczeństwa i higieny pracy przy procesach galwanotechnicznych, bezpieczeństwa i higieny pracy w przetwórstwie tworzyw sztucznych, bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów gumowych, bezpieczeństwa i higieny pracy przy budowie oraz remontach dróg i autostrad, bezpieczeństwa i higieny pracy przy pozyskiwaniu drewna i innych pracach z zakresu gospodarki leśnej, bezpieczeństwa pracy w transporcie wewnątrzzakładowym, wybranych zagadnień bezpieczeństwa pracy w kopalniach węgla kamiennego, praworządności w stosunkach pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy w firmach z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego, przestrzegania przepisów prawa pracy dotyczących: wolontariatu, równego traktowania w zatrudnieniu pracowników zatrudnianych w agencjach pracy tymczasowej. Część przedstawionych wyżej tematów kontrolnych związana będzie również z: przewidywanym w 2004 r. zakończeniem przez Polskę ratyfikacji Konwencji MOP, m.in.: nr 159 z 1983 r. dotyczącej rehabilitacji zawodowej i zatrudniania osób niepełnosprawnych, nr 161 z 1985 r. dotyczącej służby medycyny pracy, nr 170 z 1990 r. dotyczącej bezpieczeństwa przy używaniu substancji chemicznych w pracy, podjęciem przebadania zgodności z prawem krajowym i ewentualnym wszczęciem procedury ratyfikacji Konwencji MOP m.in.: nr 162 z 1986 r. dotyczącej bezpieczeństwa w stosowaniu azbestu, nr 174 z 1993 r. dotyczącej zapobiegania poważnym wypadkom przemysłowym, oceną przestrzegania ratyfikowanych przez Polskę Konwencji MOP: nr 77, 78, 79, 90, 138 i 182 dot. zatrudniania młodocianych; wejściem w życie, w ostatnim okresie lub od 1 stycznia 2004 r. - nowych uregulowań prawnych, w tym dot. m.in.: oceny maszyn, urządzeń i środków ochrony indywidualnej w zakresie ich zgodności z wymaganiami zasadniczymi, substancji i preparatów chemicznych, bezpieczeństwa pracy przy wykonywaniu robót budowlanych, bhp przy procesach galwanotechnicznych, zasad funkcjonowania rynku usług w Lasach Państwowych, zmiany roli i funkcji Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa przekształconej Agencję Nieruchomości Rolnych, bezpieczeństwa pracy w transporcie wewnątrzzakładowym, rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników, równego traktowania w zatrudnieniu, zatrudniania pracowników tymczasowych, korzystania ze świadczeń wykonywanych przez wolontariuszy. Wszystkie kontrole programowe, koordynowane centralnie, realizowane będą wg jednolitych zasad, co umożliwi uzyskanie porównywalnych wyników i sformułowanie na tej podstawie miarodajnych wniosków. Szczegółowe zestawienie zadań kontrolnych przewidzianych do realizacji w centralnym programie na rok 2004 zawiera Harmonogram. Natomiast w załączniku przedstawiono listę zadań własnych okręgowych inspektoratów pracy. Obejmują one problemy nie ujęte w zadaniach koordynowanych centralnie, a mające – według rozpoznania poszczególnych inspektoratów pracy – istotne znaczenie na terenie objętym ich właściwością terytorialną. Znaczącą część zadań inspekcji stanowią działania wynikające bezpośrednio z zapisów ustawowych. Są to np. zadania związane z badaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (corocznie inspektorzy badają prawie wszystkie zgłoszone wypadki śmiertelne i zbiorowe, większość ciężkich, a także część lżejszych) uczestniczeniem w przejmowaniu do eksploatacji nowo wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy (wostatnich latach przeprowadzano średnio 6 tys. takich kontroli rocznie). Inne zadania, wyszczególnione w ustawie o PIP, realizowane będą w ramach kontroli rutynowych – obejmujących problematykę: uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem; profilaktycznych badań lekarskich, szkoleń w dziedzinie bhp, funkcjonowania służby bhp, przestrzegania przepisów dot. konsultacji w zakresie bhp oraz komisji bhp realizacji przez pracodawców obowiązków wynikających z ustawy o świadczeniach społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W ramach rutynowej działalności kontrolnej uwaga zwracana będzie także na roboty wykonywane w miejscach ogólnodostępnych, w celu eliminowania zagrożeń o charakterze publicznym. Znaczącą częścią działań kontrolnych będzie sprawdzanie realizacji przez pracodawców środków prawnych, a zwłaszcza decyzji zastosowanych w czasie poprzedniej kontroli. Jest to ważne nie tylko ze względu na objęcie decyzji PIP przepisami o egzekucji administracyjnej, ale także stanowi istotny element oceny skuteczności i efektywności działań kontrolnych. Szczególne znaczenie ma bieżąca działalność PIP związana z badaniem zgłaszanych skarg pracowniczych. Ich liczba utrzymuje się na wysokim poziomie, co jest sygnałem nie tylko niepokojącej sytuacji w sferze ochrony pracy (ponad 80% skarg inspektorzy uznają za uzasadnione), lecz zarazem świadczy o wzrastającej świadomości prawnej pracowników szukających wsparcia w działaniach organów inspekcji. Innym ważnym miernikiem sytuacji w sferze ochrony pracy (a także na rynku pracy) jest skala potrzeb w sferze poradnictwa prawnego, bezpłatnie świadczonego przez nasz urząd (corocznie – ponad 1 mln porad). Ze względu na liczne zmiany w prawodawstwie pracy (także w związku z dostosowaniem do uregulowań UE) ta forma działalności będzie kontynuowana i rozszerzana. W 2004 r., niezależnie od omówionych wyżej tradycyjnych obszarów działalności Państwowej Inspekcji Pracy, urząd podejmie również realizację nowych zadań. Należą do nich w szczególności: kontrola oraz prowadzenie postępowania w zakresie spełniania wymagań zasadniczych przy wprowadzaniu do obrotu wyrobów (m.in. maszyny i inne urządzenia techniczne oraz środki ochrony indywidualnej) - w ramach systemu nadzoru rynku, kontrola przestrzegania przepisów ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych oraz wymiana informacji z organem administracji rządowej właściwym do tych spraw, ocena prawidłowości informacji – składanych do ZUS przez pracodawców – zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe, wydawanie i cofanie przez inspektora pracy zezwoleń na wykonywanie pracy lub innego zajęcia zarobkowego przez dziecko do ukończenia 16 roku życia na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną , sportową lub reklamową, informowanie obywateli państw Unii Europejskiej – na ich wniosek – o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej. Realizując planowe działania kontrolno-nadzorcze inspektorzy pracy w coraz większym stopniu odchodzić będą od szczegółowych kontroli, na rzecz oceny przygotowania i zdolności kontrolowanego podmiotu do samokontroli, w ramach systemu zarządzania firmą, uwzględniającego zagadnienia bezpieczeństwa i ochrony praw zatrudnionych w niej pracowników. Doświadczenia inspektorów pracy, oceniających na co dzień stan przestrzegania prawa przez pracodawców oraz wzorce rozpowszechnione od dawna w krajach Unii Europejskiej pozwalają przyjąć założenie, że pierwsza kontrola powinna mieć charakter rozpoznawczo-doradczy, zwłaszcza w zakładach nowo otwartych lub w tych, w których dokonano zmiany profilu działalności. Oczywiście, obok informacji i doradztwa z zakresu prawa pracy, inspektorzy stosować będą przewidziane przepisami środki prawne, uzależniając ich rodzaj od charakteru i faktycznych przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości. Pierwsza kontrola u pracodawcy przeprowadzana będzie w taki sposób, by uzyskane o zakładzie informacje służyły optymalnemu ukierunkowaniu dalszych naszych działań, w szczególności prewencyjnych. Generalnie, przy realizacji zadań, celem naszym nie będzie maksymalizowanie liczby kontroli, i wskaźników statystycznych, lecz uzyskanie efektów w postaci trwałej poprawy stanu bezpieczeństwa pracy oraz przestrzegania praworządności w stosunkach pracy. Państwowa Inspekcja Pracy stawia przede wszystkim na skuteczność podejmowanych działań, pojmowaną jako optymalny - gwarantujący oczekiwany efekt - dobór środków dostępnych inspektorowi pracy. Wypełniając ustawowe obowiązki chcemy także uwzględniać potrzeby wynikające ze stanu gospodarki i problemów na rynku pracy oraz związane z tym społeczne oczekiwania.
II.2. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ PREWENCYJNYCH UJĘTYCH W PROGRAMIE
Państwowa Inspekcja Pracy, dostosowując metody i formy działania do standardów obowiązujących inspekcje krajów członkowskich Unii Europejskiej, na większą skalę wprowadzi pozakontrolne formy działań. Szczególną wagę przywiązywać będziemy do szeroko rozumianej prewencji, w tym – stanowiących jej ważny element – działań promujących ochronę pracy, w celu przekonania pracodawców o opłacalności inwestowania w poprawę warunków pracy i przestrzegania prawa. W ocenie PIP bowiem zbyt często jeszcze pracodawcy tę sferę funkcjonowania przedsiębiorstw postrzegają niesłusznie jako zbyt kosztowną i zbędną, wpływającą negatywnie na wynik finansowy. Działania prewencyjne polegać będą głównie na: zachęcaniu i przekonywaniu pracodawców do zmiany nastawienia do zagadnień ochrony pracy. Działania nasze zmierzać będą do tego, by pracodawcy posiadali znajomość przynajmniej podstawowych zasad rozpoznawania, kontroli i eliminacji zagrożeń zawodowych, a więc – znajomość problematyki zarządzania bezpieczeństwem pracy. Szczególna uwaga poświęcona będzie: metodom i formom promocji uwzględniającym, obok aspektów społecznych, również ekonomiczne znaczenie systemowego zarządzania bezpieczeństwem pracy, dostosowaniu promowanych systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy do wielkości przedsiębiorstwa oraz profilu prowadzonej działalności, z uwzględnieniem rodzaju i stopnia nasilenia zagrożeń zawodowych. Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem pracy polega bowiem głównie na umiejętności przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie walki z nimi dopiero wówczas, gdy już spowodowały niekorzystne skutki. działaniach uzupełniających i doskonalących inicjatywy prewencyjne podejmowane na poziomie przedsiębiorstwa (zwłaszcza dot. samokontroli pracodawcy), promowaniu przestrzegania obowiązujących przepisów, standardów oraz korzystania z wzorów tzw. „dobrej praktyki”. PIP przeprowadzi kampanię informacyjną na temat nowych rozwiązań prawnych. Będzie ona stanowiła istotne wsparcie dla działań kontrolnych sprawdzających przestrzeganie nowych przepisów. Specjalnie przygotowane kampanie informacyjne towarzyszyć będą także wielu innym działaniom kontrolnym PIP. Przewiduje się realizację programów informacyjno-promocyjnych pomyślanych jako wsparcie dla działań obejmujących problematykę: przestrzegania prawa pracy w małych zakładach pracodawcy, przy eksperckiej pomocy inspektora PIP, realizować będą program dostosowujący ich zakład do wymogów obowiązującego prawa; oceny ryzyka zawodowego program pn. „Jak prowadzić ocenę ryzyka w pięciu krokach” jest adresowany przede wszystkim do pracodawców rozpoczynających działalność; zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi w gospodarstwach rolników indywidualnych kampania przewiduje wielokierunkowe działania promocyjne, informacyjne i szkoleniowe. W 2004 r. inspekcja pracy szczególny nacisk położy na zagrożenia związane z występowaniem na terenach wiejskich azbestu, głównie płyt azbestowo-cementowych stosowanych jako pokrycia dachowe i zagrożeniach przy ich usuwaniu; równego traktowania w zatrudnieniu równolegle z kontrolami dot. równego traktowania kobiet i mężczyzn w stosunkach pracy, realizowany będzie program informacyjny dotyczący tych zagadnień. Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy kluczową sprawą, warunkującą sukces działań prewencyjnych jest stworzenie sieci współpracy partnerskiej. Jednym z priorytetów w naszej działalności jest więc promocja ochrony pracy. Podstawowymi adresatami i partnerami działań promocyjnych PIP są: organizacje związkowe, organizacje pracodawców oraz media. Działania powyższe obejmą: wzmacnianie kontaktów z działaczami zakładowych struktur związkowych; kontynuowanie publikowania wzorcowych materiałów szkoleniowych, z uwzględnieniem nowoczesnych metod audiowizualnych; zwiększenie liczby materiałów informacyjnych i szkoleniowych skierowanych do pracodawców, zwłaszcza z małych zakładów pracy oraz pracowników i rolników; wznawianie, w miarę możliwości finansowych, publikacji cieszących się największym zainteresowaniem, przy jednoczesnym zapewnieniu efektywnej ich dystrybucji; zacieśnianie współpracy z mediami w zakresie upowszechniania i promocji zagadnień ochrony pracy. Współpraca z organizacjami pracowników i pracodawców obejmie w szczególności: wspólne narady poświęcone rozwiązywaniu problemów ochrony pracy; współudział w przedsięwzięciach edukacyjnych; przekazywanie specjalistycznych wydawnictw opracowanych przez Państwową Inspekcję Pracy do upowszechnienia; doradztwo w sprawach ochrony pracy; organizowanie przedsięwzięć promujących bezpieczeństwo pracy, tj. konkursów, wystaw, a także nagradzanie firm i osób osiągających sukcesy w zakresie bezpieczeństwa pracy. Szczególną wagę przywiązujemy do działań promujących systemowe zarządzanie bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie. W krajach wysokorozwiniętych już przed wieloma laty dowiedziono, że właściwe zarządzanie jest najskuteczniejszym sposobem zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa pracy. PIP prowadzić będzie zarówno działania polegające na promowaniu systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy, jak i merytorycznym wspieraniu pracodawców wdrażających te systemy. Działania te prowadzić będziemy głównie we współpracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy – Państwowym Instytutem Badawczym, szczególną wagę przywiązując do bardzo ważnego elementu zarządzania bezpieczeństwem pracy, jakim jest ocena, dokumentowanie i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą. Dotychczasowe wywiązywanie się pracodawców z powyższego obowiązku budzi poważne zastrzeżenia. Wielu pracodawców, w dalszym ciągu nie radząc sobie z tym problemem, w ogóle nie podejmuje stosownych działań albo też mają one charakter wyłącznie formalnego wypełnienia nałożonego prawem obowiązku. Podobnie jak w latach ubiegłych, także w 2004 r. Państwowa Inspekcja Pracy prowadzić będzie szkoleniadla działaczy związkowych, pracodawców, przedstawicieli samorządów terytorialnych i terenowych struktur administracji publicznej. Ważnym obszarem stałej współpracy z partnerami społecznymi w sferze edukacyjnej będzie współorganizowanie konferencji naukowych, sympozjów i seminariów. W działalności ukierunkowanej na promocję ochrony pracy przez organizację różnego typu szkoleń oraz seminariów i konferencji, ważną rolę pełnił będzie Ośrodek Szkolenia PIP we Wrocławiu. Istotne miejsce w działalności promocyjnej Państwowej Inspekcji Pracy zajmować będzie przygotowywanie i wydawanie specjalistycznych publikacji, zwłaszcza ulotek, które – w ramach promocji – przekazywane będą partnerom społecznym oraz rolnikom. W 2004 r. kontynuowane będzie wydawanie miesięcznika „Inspektor Pracy” oraz zbiorów przepisów prawnych pt. „Zeszyty Prawne”. Promocyjne egzemplarze przekazywane będą nieodpłatnie partnerom społecznym. Aktualizowana i rozbudowywana będzie - działająca od 1998 r. - strona internetowa (www.pip.gov.pl). Zawiera ona podstawowe wiadomości dotyczące Państwowej Inspekcji Pracy, program działania urzędu, roczne sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności PIP, raporty pokontrolne, pełne teksty wydawanych książek i broszur, odpowiedzi na pytania najczęściej zadawane przez zgłaszających się po poradę prawną, opracowane przez PIP listy kontrolne – narzędzie metodyczne przeznaczone do kontroli prowadzonej przez inspektora pracy oraz samokontroli pracodawcy . Wzorem lat ubiegłych, prowadzonebędą konkursy promujące nie tylko problematykę ochrony pracy, ale także ludzi zaangażowanych w działania na rzecz podnoszenia poziomu bezpieczeństwa pracy. Najbardziej zasłużonym przyznana zostanie Nagroda Głównego Inspektora Pracy im. Haliny Krahelskiej. Doceniając działania pracodawców na rzecz zapewnienia właściwych warunków pracy, PIP przeprowadzi kolejną edycję ogólnopolskiego konkursu: „Pracodawca – organizator pracy bezpiecznej”. Zorganizowana będzie następna edycja ogólnopolskiego konkursu wiedzy z zakresu prawnej ochrony pracy oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników młodocianych zatrudnionych w rzemiośle w celu nauki zawodu. Razem ze związkami zawodowymi zorganizowany będzie też konkurs na „Najaktywniejszego zakładowego społecznego inspektora pracy”. Na rok 2004 przypada jubileusz 85-lecia Państwowej Inspekcji Pracy. Planowane z tej okazji spotkania, sympozja i materiały wydawnicze będą również istotnym elementem służącym promocji ochrony pracy.
IV. WSPÓŁPRACA Z ORGANAMI WŁADZY, ORGANAMI NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY ORAZ INNYMI INSTYTUCJAMI ZAJMUJĄCYMI SIĘ PROBLEMATYKĄ OCHRONY PRACY
Ograniczone siły i środki pozostające w dyspozycji PIP wskazują na konieczność ścisłego współdziałania z innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy. Podstawę tej współpracy stanowić będzie doskonalenie: koordynacji podejmowanych działań; przepływu i wykorzystania informacji. Zakładamy, że efektem tak prowadzonej współpracy będzie: połączenie sił, uniknięcie dublowania działań oraz wykorzystanie wyników, doświadczeń i informacji będących w posiadaniu współpracujących partnerów. Współpraca dotyczyć będzie m.in. takich zagadnień jak: obiekty i instalacje stanowiące tzw. wielkie zagrożenia, a także zagrożenia lokalne (współpraca z Państwową Strażą Pożarną, Inspekcją Ochrony Środowiska, Państwową Inspekcją Sanitarną, Urzędem Dozoru Technicznego); bezpieczeństwo pracy w budownictwie (współpraca z Głównym Urzędem Nadzoru Budowlanego i Urzędem Dozoru Technicznego); zakłady charakteryzujące się największym nasileniem zagrożeń zawodowych (współpraca z Państwową Inspekcją Sanitarną, Wyższym Urzędem Górniczym, Państwową Strażą Pożarną, Urzędem Dozoru Technicznego). Państwowa Inspekcja Pracy współdziałać będzie z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w celu podejmowania wspólnych inicjatyw i działań prewencyjnych dla przeciwdziałania nielegalnemu zatrudnieniu, eliminacji zagrożeń wypadkowych i chorobowych oraz obniżania poziomu ryzyka zawodowego w procesach pracy. Działania dotyczące bezpieczeństwa pracy w rolnictwie prowadzone będą wspólnie z sygnatariuszami Porozumienia w sprawie współpracy na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie, tj. z: Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego; Agencją Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa; Krajowym Stowarzyszeniem Sołtysów; Zarządem Głównym Związku Zawodowego Pracowników Rolnych RP; Związkiem Kółek i Organizacji Rolniczych; Krajową Radą Izb Rolniczych; Federacją Pracodawców – Dzierżawców i Właścicieli Rolnych; Ochotniczą Strażą Pożarną w RP; Instytutem Medycyny Wsi w Lublinie, Związkiem Harcerstwa Polskiego. Współdziałanie z centralnymi organami władzy obejmować będzie zwłaszcza: przekazywanie przez PIP informacji o zrealizowanych zadaniach i wynikających z nich wnioskach; podejmowanie działań interwencyjnych, zwłaszcza na zlecenie organów Sejmu i Rady Ochrony Pracy. W szczególności kontynuowane będzie, wzorem lat ubiegłych, współdziałanie z Ministerstwem Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Współdziałanie to koncentrować się będzie na: promowaniu systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwach (w szczególności ministerstwo informowane będzie o efektach uzyskanych w tym zakresie w wyniku działań podejmowanych wspólnie z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy – Państwowym Instytutem Badawczym); doskonaleniu rozwiązań legislacyjnych w dziedzinie ochrony pracy; rozwiązywaniu innych ważnych problemów w zakresie ochrony pracy rozpoznanych przez obu partnerów. Niezależnie od tego, Państwowa Inspekcja Pracy sukcesywnie przekazywać będzie ministerstwu opracowania dot. wyników prowadzonych działań kontrolnych. Współpraca z Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn obejmie w szczególności upowszechnianie regulacji prawnych dot. równego traktowania w zatrudnieniu oraz monitorowanie przestrzegania przepisów w tym zakresie. Istotny element współpracy z organami władzy stanowi całokształt działań zmierzających do doskonalenia prawodawstwa w dziedzinie ochrony pracy. Państwowa Inspekcja Pracy będzie m.in.: przedstawiać odpowiednim organom i instytucjom, zwłaszcza komisjom sejmowym, Radzie Ochrony Pracy, Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno - Gospodarczych wnioski wynikające z dokonanej przez PIP oceny funkcjonowania regulacji prawnych z zakresu ochrony pracy; opiniować projekty aktów prawnych dotyczących powyższej problematyki; uczestniczyć, zależnie od potrzeb, w pracach właściwych komisji sejmowych. Okręgowe Inspektoraty Pracy współdziałać będą z biurami poselskimi oraz wojewodami w celu rozwiązywania najpilniejszych problemów ochrony pracy. Szczególna uwaga zwracana będzie na rozwijanie współpracy z organami samorządu wszystkich szczebli. Kontynuowana będzie współpraca organów inspekcji z prokuraturą i sądami w sprawach dot. wykroczeń i przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Zakres i formy tej współpracy określa Porozumienie między Głównym Inspektorem Pracy i Prokuratorem Krajowym z dnia 4 grudnia 2003 r. w sprawie współdziałania Państwowej Inspekcji Pracy i Prokuratury Rzeczypospolitej Polskiej. Bardzo ważnym partnerem PIP w działaniach na rzecz poprawy ochrony pracy są placówki naukowo-badawcze oraz wyższe uczelnie, zwłaszcza: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy (współpraca dotyczyć będzie przede wszystkim promowania systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy, środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, problematyki najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia); Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, Instytut Medycyny Wsi w Lublinie (współpraca dotyczyć będzie szeroko pojętej ochrony zdrowia w środowisku pracy, w szczególności zapobiegania chorobom zawodowym i innym schorzeniom związanym z warunkami pracy); Główny Instytut Górnictwa (współpraca dotyczyć będzie bezpieczeństwa pracy w górnictwie, promowania systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy); Uniwersytety: m.in. Jagielloński, Warszawski, Łódzki, Wrocławski, Gdański, im. A. Mickiewicza w Poznaniu (współpraca dotyczyć będzie problematyki praworządności w stosunkach pracy [w tym pozyskiwania opinii i ekspertyz] oraz doskonalenia wiedzy kadry PIP); Politechniki: Warszawska, Łódzka, Białostocka (współpraca dotyczyć będzie systemów zabezpieczeń [człowiek-maszyna], nowych technologii i zarządzania procesowym bezpieczeństwem pracy). Kontynuowana będzie współpraca z partnerami społecznymi – związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców. Obejmie ona zwłaszcza: pomoc programową i dydaktyczną w szkoleniach działaczy związkowych, społecznych inspektorów pracy i pracodawców oraz organizowanie seminariów, z wykorzystaniem doświadczenia i wiedzy inspektorów pracy oraz współpracujących z PIP naukowców; przekazywanie podczas narad i spotkań z partnerami społecznymi informacji o problemach ochrony pracy podejmowanych przez PIP; prowadzenie doradztwa dla partnerów społecznych - podczas kontroli zakładów pracy, a także w siedzibach PIP, siedzibach organizacji związkowych, organizacji pracodawców. Państwowa Inspekcja Pracy w dalszym ciągu podejmować będzie działania, na wszystkich szczeblach i płaszczyznach, służące wspieraniu partnerskich stosunków między pracownikami i pracodawcami oraz reprezentującymi ich organizacjami. W szczególności organizowane będą spotkania kierownictwa PIP szczebla centralnego i terenowego z przedstawicielami władz związkowych i pracodawców, w celu lepszego zrozumienia i koordynacji współdziałania ukierunkowanego na poprawę stanu przestrzegania prawa pracy. Ponadto PIP prowadzić będzie: działania o charakterze informacyjno-doradczym odnośnie kształtowania umiejętności negocjowania i konstruowania układów zbiorowych pracy; rejestrować w okręgowych inspektoratach pracy spory zbiorowe. W przypadkach, gdy przedmiot sporu będzie się mieścił w zakresie uprawnień PIP, podjęte zostaną stosowne działania.
V. DZIAŁANIA WEWNĄTRZORGANIZACYJNE
W ramach działań wewnątrzorganizacyjnych mających na celu doskonalenie pracy urzędu, prowadzone będą: przekształcenia struktur organizacyjnych PIP, w celu uwzględnienia w większym niż dotychczas stopniu działań dot. prewencji w ochronie pracy; kontrole wewnętrzne, ukierunkowane na ocenę efektywności funkcjonowania struktur organizacyjnych PIP i prawidłowości działań kontrolno-nadzorczych; szkolenia dla pracowników PIP, ze szczególnym uwzględnieniem pracowników wykonujących i nadzorujących czynności kontrolne. Plan szkoleń doskonalących tworzony jest na podstawie szczegółowego rozpoznania priorytetów urzędu, potrzeb okręgowych inspektoratów pracy i indywidualnych potrzeb pracowników. Z uwagi na konieczność optymalnego wykorzystania czasu oraz środków finansowych przeznaczonych na szkolenia kadry Państwowej Inspekcji Pracy, ich tematyka, metody i formy będą uwzględniać: doskonalenie umiejętności wypełniania bieżących obowiązków, przygotowywanie do podejmowania nowych zadań. W 2004 r. szczególna uwaga zwracana będzie na: dostarczenie inspektorom pracy aktualnej wiedzy prawniczej i technicznej (w tym doskonalenie znajomości prawa krajowego zharmonizowanego z prawem Unii Europejskiej), doskonalenie umiejętności podejmowania racjonalnych decyzji, doskonalenie postrzegania znaczenia i prowadzenia działań prewencyjnych, w tym umiejętnośćprzekonywania i wpływania na decyzje pracodawców dot. poprawy warunków pracy. Zależnie od potrzeb, szkolenia będą organizowane we współpracy z wyższymi uczelniami i instytutami naukowo-badawczymi. prace związane z informatyzacją PIP, tj.: prace związane z modyfikacją oraz rozbudową systemu informatycznego PIP; utrzymanie i rozbudowa sieci korporacyjnej PIP; rozbudowa i modernizacja zasobów sprzętu komputerowego oraz zakupy oprogramowania; szkolenia informatyczne. W ramach powyższych działań przewidujemy: rozbudowę sieci strukturalnej w GIP i oddziałach PIP (realizowana sukcesywnie w kolejnych latach), utrzymanie sieci POLPAK, zapewnienie usług internetowych dla GIP i okręgowych inspektoratów pracy, aktualizację baz prawnych LEX i Europrawnik, udział w szkoleniach, spotkaniach i konferencjach o tematyce informatycznej, zakup dodatkowych licencji – głównie programów takich jak: Windows serwer i klienci, Excel, Office oraz aktualizacja wersji wcześniejszych, zakup komputerów przenośnych dla inspektorów pracy, w ramach – rozłożonego na etapy – planu wyposażenia każdego z nich w komputer oraz wymiana sprzętu przestarzałego.
VI. WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA
Współpraca międzynarodowa PIP pozostanie ukierunkowana na poszukiwanie i poznawanie najlepszych a jednocześnie możliwych do wdrożenia w warunkach polskich, rozwiązań i praktyk w dziedzinie ochrony pracy. Dotyczy to przede wszystkim wzorców europejskich. Przewiduje się współpracę z: Komitetem Inspektorów Pracy Wyższego Szczebla (SLIC). Przedstawiciele kierownictwa Państwowej Inspekcji Pracy będą uczestniczyli w pracach SLIC zgodnie z harmonogramem prac przyjętym przez Komitet i zatwierdzonym przez Departament D/5 w Dyrektoriacie Generalnym ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych Komisji Europejskiej, Komitetem Doradczym ds. Bezpieczeństwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Pracy w ramach prac delegacji polskiej, Komitetami, podkomitetami i grupami roboczymi Rady UE. Udział ekspertów PIP w pracach tych gremiów został zapoczątkowany w roku 2003. Przedstawiciele PIP uczestniczyć będą wspólnie z przedstawicielami innych instytucji-beneficjentów w ogólnopolskich programach akcesyjnych dot. m.in. problematyki nadzoru rynku i organizmów modyfikowanych genetycznie. Europejską Agencją ds. BHP w Bilbao w zakresie bieżącego uzyskiwania informacji i materiałów z dziedziny szeroko rozumianej ochrony pracy, w tym udział w przedsięwzięciach organizowanych przez Agencję. Zgodnie z jej priorytetami Państwowa Inspekcja Pracy włączy się w realizację Europejskiego Tygodnia BHP poświęconego w roku 2004 budownictwu. Międzynarodową Organizacją Pracy, w tym z Subregionalnym Biurem MOP w Budapeszcie. Zakłada się znacznie większy zakres współpracy m.in. wizyty studyjne i konsultacje realizowane pod egidą MOP. Dotyczyć ona będzie realizacji priorytetów PIP oraz działań na rzecz wskazanych przez MOP inspekcji pracy z krajów bałkańskich. Międzynarodowym Stowarzyszeniem Bezpieczeństwa Socjalnego (ISSA) i Międzynarodowym Stowarzyszeniem Inspekcji Pracy (IALI). Współpraca PIP z ISSA w dalszym ciągu dotyczyć będzie problematyki bhp w sektorze rolniczym, budownictwie oraz związanej z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi. W przypadku IALI współpraca obejmie inspekcje w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, systemy szkoleń, wpływ postępujących zmian w świecie pracy (proces globalizacji) na funkcjonowanie inspekcji pracy, systemy zarządzania bezpieczeństwem pracy itd. Kontynuowane będzie także uczestnictwo Ośrodka Szkolenia PIP we Wrocławiu w pracach międzynarodowej sieci instytutów szkolących w dziedzinie stosunków pracy, tzw. sieci RIFT. Współpraca bilateralna (w tym przygraniczna) obejmie wybrane kraje UE, z regionu Europy Środkowej i Wschodniej, i dotyczyć będzie w szczególności: Niemiec – kontynuacja współpracy dwustronnej z Landem Brandenburgii, w tym konsultacje przed Europejskim Tygodniem nt. bezpieczeństwa pracy w budownictwie, wspólne zajęcia warsztatowe w Ośrodku Szkolenia PIP nt. przygotowania inspekcji pracy do akcesji w UE, udział w konferencjach regionalnych organizowanych przez Federalne Zrzeszenie Ochrony Pracy i Niemieckie Stowarzyszenie Inspektorów Pracy. Wielkiej Brytanii – konsultacje nt. nowoczesnej prewencji wypadkowej i szacowania kosztów wypadków. Irlandii – konsultacje nt. doświadczeń irlandzkiej inspekcji pracy w realizacji projektów strukturalnych i innych projektów współfinansowanych przez Komisję Europejską, Francji – współpraca z GIP Inter oraz Instytutem Pracy INTEFP dotycząca roli inspekcji pracy w kształtowaniu dialogu społecznego w zakładzie, kompetencji delegatów pracowniczych ds. bhp w Unii Europejskiej oraz specyfiki rozwiązań francuskich w zakresie systemowego zarządzania bhp i oceny ryzyka dla małych przedsiębiorstw oraz prowadzenia kontroli i działań prewencyjnych w tzw. hipermarketach. Ponadto przewiduje się kontynuowanie współpracy przygranicznej, zwłaszcza z Czechami, Słowacją, Litwą i Ukrainą w ramach dwustronnych deklaracji podpisanych przez odpowiednie struktury terenowe inspekcji pracy. W związku z 85-leciem Państwowej Inspekcji Pracy i przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej planowane jest zorganizowanie międzynarodowego seminarium nt. Wspólna Europa – wspólne priorytety inspekcji pracy, z udziałem m.in. szefów innych inspekcji europejskich współpracujących z polską inspekcją. Poświęcone ono będzie analizie efektywności i skuteczności działań inspekcji w warunkach globalizacji.